"Ze pakken ons alles af!" Als je, telkens als iemand die zin uitspreekt, een verdieping van een toren zou kunnen bouwen, dan hadden we vanuit Vlaanderen intussen 's werelds eerste ruimtelift of misschien zelfs een brug naar de maan.
#MeToo vestigt de aandacht op het wijdverspreide probleem van grensoverschrijdend seksueel gedrag, meestal door mannen, meestal naar vrouwen toe. "Ze pakken ons alles af!" Bewegingen bekladden standbeelden van Leopold II of halen die neer omdat ze vinden dat je een koning die de eindverantwoordelijke is voor 10 miljoen dode Congolezen, niet hoort te eren. "Ze pakken ons alles af!" De Vlaamse bouwmeester vindt losstaande woningen op het platteland ecologisch niet meer verantwoord. "Ze pakken ons alles af!" Moderne menu's in restaurants van bedrijven en scholen hebben steeds vaker aandacht voor vegetariërs, veganisten en halal-voeding. "Ze pakken ons alles af!" Zwarte Piet is niet langer een weerspiegeling van een karikaturaal-koloniaal beeld van een zwarte 'boy' in dienst van een oude witte prelaat, maar is voortaan een roetpiet, een gewone witte kerel met roetvegen op z'n gezicht van in de schoorsteen te klimmen. "Ze pakken ons alles af!"
Steeds als ik dat hoor, stel ik me de vraag: wie zijn toch die "ze"? En wat wordt hier precies "afgepakt"?
De vaagheid van die "ze" is natuurlijk intentioneel. Maar het is opvallend dat wie toe die "ze" behoort in die weeklacht, in werkelijkheid geen weinig tot geen macht bezit, integendeel, vaak gaat het over opposanten die tegen de stroom in durven varen: feministen, antiracisten, ecologisten, kunstenaars en studenten die voor elk duimbreed invloed in de maatschappij bikkelhard moeten strijden. Hoe zijn die in staat iemand iets tot "afpakken" als ze geen macht bezitten?
Links als scheldwoord
Het begon in de late jaren '70 van de vorige eeuw in de Angelsaksische wereld en heeft zijn zegetocht onverminderd voortgezet in het hele Westen: 'links' of synoniemen ervan zo vaak gebruiken als een negatieve term, dat wie zich nog openlijk als links durft positioneren, dat bewust gebruikt als een geuzennaam. 'Links' genoemd worden staat echter in België en zeker in Nederland gelijk met op zijn zachtst beschouwd worden als een naïeve wereldverbeteraar, en op zijn ergst als een radicale, meedogenloze en humorloze hater die geen respect heeft voor alles wat vaagweg 'traditioneel' is.
De vaagheid hier is opnieuw intentioneel, en het verwijt is een klassiek geval van projectie. Want als ik denk aan gematigd, mededogend, humoristisch en respectvol, denk ik niet bepaald aan Mitch McConnell of Bart De Wever.
Het ergste is dat (centrum)linkse mensen, van Brussel tot Berlijn en van Aberdeen tot Athene, al die propaganda van reactionairen grotendeels zelf zijn gaan geloven. "Goh, is dat hele 'woke'-gedoe inderdaad niet wat overtrokken?" Vertel mij dan, welke machtige persoon in Vlaanderen kan doorgaan voor een geloofwaardige vertegenwoordiger van de 'woke'-ideologie? Welke lobbygroep is het? Wie zijn die mysterieuze activisten en intellectuelen die mensen het zwijgen opleggen omwille van een ongelukkige uitspraak? Welnu, die bestaan niet.
"Misschien is #MeToo inderdaad te ver doorgeslagen," twijfelt de goedbedoelende linkse mens. Vertel me dan wat mannen dan niet meer mogen, en van wie ze het niet meer mogen? Geef me een voorbeeld van welke beroemdheid die uitzonderlijk van zijn voetstuk gevallen is, toch helemaal onschuldig bleek? "Misschien moeten we toch eens luisteren naar wat extreemrechts te zeggen heeft," zeggen linkse sympathisanten al meer dan 25 jaar, waarop een krant ergens één of andere griezel à la Dries Van Langenhove opdelft wiens redeneringen aan elkaar hangen van kauwgom en speeksel. Terwijl rechtse populisten al jaren ongehinderd mogen staan brullen "niet gehoord" te worden op de nationale televisie, in magazines en op de publieke bühne.
"We mogen toch vooral niet te radicaal zijn," denkt de linkse denker, terwijl rechtse politieke kopstukken suggereren de Conventie van Genève te verlaten en hun vrienden in Polen en Hongerije de rechtstaat uitkleden en ze holebi's herleiden tot Untermenschen. "We moeten redelijk zijn in onze eisen aan het patronaat, tenslotte doen zij ook hun best en creëren ze wel werkgelegenheid," redeneert een tolerante medemens, terwijl steeds dezelfde economen steeds dezelfde praat opwarmen over verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt, waarmee ze eigenlijk gewoon bedoelen dat we blij mogen zijn dat we ons mogen kapotwerken ter meerder eer en glorie van superrijken en grootaandeelhouders die zelf nauwelijks iets verrichten dat lijkt op nuttige arbeid.
Dus de volgende keer dat nonkel Jean aan de feestdis gromt "ze pakken ons alles af!", of Kaat op café bitter zegt, "ze pakken ons alles af!", of collega Steve aan de koffie-automaat hoofdschuddend besluit "ze pakken ons alles af" (liefst ook gevolgd door "'t is toch waar zeker?"), denkt de progressieve, empathische medemens al snel dat we toch ook wel met hen rekening moeten houden.
De ware "afpakker"
Maar wat ons Vredeseiland-in-de-dop dan eigenlijk doet, is als laatste bastion zwichten voor de propaganda die al decennia Vlaanderen en het Westen doordesemt en vergiftigt. Want op enkele uitzonderingen na worden Westerse landen al zeker 20 jaar geleid door centrum-(rechtse) of rechtse regeringen. Uitgesproken linkse of progressieve denkers die ruimte krijgen in de media zijn een uitzondering.
De waarheid is dat veel volgers van de Trumps, Le Pens en Orbans van deze wereld elke vorm van tegenspraak haten. Soms vanuit een schuldig geweten, een stemmetje in hun achterhoofd dat ergens beseft dat we de planeet kapot aan het maken zijn. Soms vanuit een gevoel van bitterheid - vrouwen die de prijs hebben betaald en de littekens nog dragen van grensoverschrijdend gedrag, die voelen alsof hun vernederingen voor niets zijn geweest als een nieuwe generatie vrouwen komaf maakt met de hunne. Soms ook uit fragiliteit: zelfs de kleinste uitdaging van het beeld van de witte, rijke vaderfiguur die ervoor zorgt dat alles oké is en dat het allemaal in orde komt, raakt een existentiële angst dat heel het leven misschien een dikke, vette leugen is.
Maar dat is de kracht van ideologie die wordt uitgedragen en in de praktijk wordt gebracht door de ware machthebbers: doen alsof alles wat nu gebeurt, normaal en goed is. En die situatie ook projecteren op het verleden, zoals in '1984': "We've always been at war with Eastasia". Een traditie als Sinterklaas is nog geen 150 jaar oud en is in werkelijkheid voortdurend mee-geëvolueerd met de tijd. Sommige vrouwenrechten die rechtse machthebbers beweren te verdedigen, zijn nog geen 30 jaar oud.
Daarbij hebben die machthebbers zich ook heel sluw progressieve taal toegeëigend. In hun woordenboek betekent "vrijheid" echter meestal "ik wil mijn goesting doen zonder na te denken over de gevolgen", betekent "respect" meestal "ik zal jou tolereren als je mijn macht erkent", betekent "solidariteit" meestal "volg de krijtlijnen die uitgezet zijn door mij" en is "dictatuur" een synoniem voor "iemand heeft een andere mening dan ik". Een rijke opiniemaker die huilt over "ontmenselijking" terwijl hij eigenlijk bedoelt "ik verdraag geen kritiek op de keuzes die ik heb gemaakt". Het toppunt van ironie is natuurlijk dat dergelijke mensen pijlsnel het eerder geciteerde '1984' aanhalen, in een briljant voorbeeld van Doublespeak (uit dezelfde roman) waar George Orwell paf voor zou staan uit een combinatie van bewondering en horror.
Wees links, wees cool
Dat wil allemaal niet zeggen dat ik vind dat empathie met de verzuchters van het "ze pakken ons alles af!" uit den boze is, integendeel. Tenslotte is Bob die zijn job kwijtraakte bij de zoveelste herstructurering en de schuld afschuift op Ali, ook een slachtoffer. Tenslotte zijn voor Nadine de jaren 2020-22 evenzeer een horrorshow als voor mij. Tenslotte heeft ook Quinten de laatste 15 jaar de wereld razendsnel zien veranderen, met technologieën, terminologieën en problemen die 15 jaar geleden nog sciencefiction waren. Maar dat mag progressieven er niet van weerhouden om Bob, Nadine en Quinten die feiten te laten gebruiken als makkelijke excuses.
De Jezuïeten-orde, nochtans niet bekend voor hun kritische kijk op het patriarchaat of het kapitalisme, zeiden: "Plus est en vous." Laten we dat ook nemen als leidraad in discussies met "ze pakken ons alles af!"-lui. We moeten die begrijpen, maar niet pamperen. We moeten hun waarde erkennen, maar bereid zijn om op te komen voor onze waarden. Vooral moeten we het gordijn wegtrekken van die Doublespeak, die diepe infiltratie van het omgekeerde denken dat gezonde, democratische oppositie een probleem is of dat onze huidige gevestigde orde er één is die al eeuwen meegaat en moet blijven meegaan.
En er zijn ook sommige dingen waar progressieven op verrassend meer bijval zouden rekenen als ze ze zouden toegeven. Bijvoorbeeld: "Ja, als wij aan de macht komen, dan heffen we hogere belastingen op mensen met veel vastgoed en veel auto's." Bijvoorbeeld: "Ja, wij gaan je geen villa meer laten bouwen op het platteland, waar het de maatschappij te veel kost om leidingen te leggen." Bijvoorbeeld: "Ja, wij zijn pro-pluralisme en een ambtenaar mag een hoofddoek dragen, of een keppeltje, of een vuilniszak, who gives a shit." Bijvoorbeeld: "Ja, wij gaan 'met het vingertje zwaaien' omdat je duidelijk opleiding nodig hebt." Bijvoorbeeld: "Als term is 'polarisatie' een leugen. Het extremisme komt maar van één kant."
Eén van mijn favoriete komieken, de Ier Dylan Moran, zei ooit over feministen (ik parafraseer): "Being a feminist means you are prepared to be unpleasant." Dus laten we af en toe ook toegeven "Ja, dàt en dàt gaan we u 'afpakken', beste medeburger. Maar wat we u afpakken, zal ten eerste lang niet zo veel zijn als wat 'ze' u nu afpakken, en het zal uw situatie en de situatie van de mensen die u graag ziet, uiteindelijk alleen maar beter maken. In plaats van te zwichten voor vleierij van uw bazen, die enkel mensen kloot die ge toch al debielen vondt terwijl het u niets oplevert, kunt ge ook bij ons komen, en dan wordt iedereen er beter van. Behalve misschien uw baas, die ge toch al een lul vondt."
