Voetbal op de rechterflank

Onder sommige linkse medemensen en zeker onder veel artiesten is voetbal haten of afwijzen bon ton. En het is niet dat de FIFA of de voetbalwereld algemeen daarvoor zelf niet de munitie aanreikt – corruptie, geweld, hyperkapitalisme, tribalisme, homofobie, sports- en greenwashing, racisme en domheid zijn zo nauw verweven met het voetbal van de 21ste eeuw dat het op zich een microkosmos van alles wat verkeerd is in de wereld. Maar welke echte sportfan krijgt het niet warm van bijvoorbeeld een pretentieloze voetballer als Hans Vanaken met gratie, elegantie en efficiëntie te zien bewegen over een voetbalveld? Ik schreef zelf ooit schertsend dat de Belgische Gouden Generatie bewijst dat diversiteit en racisme kunnen overwonnen worden als iedereen een miljonair is, maar er is iets van aan. Sportieve prestaties kunnen brutaal eerlijk zijn, zonder onderscheid in etnie en cultuur. Ik zag gisteren Qatar, dat meer dan €200 miljard investeerde in de organisatie van de Wereldbeker 2022 (meer dan de vorige zeven organisatoren samen!), afgaan als een gieter tegen een degelijk Ecuador, een veel armer land dat – opnieuw – eerlijk zijn weg naar de Wereldbeker heeft afgelegd.

Nu, het is ieders recht om de buitensporige aandacht voor sport en zeker voetbal maar niets te vinden (behalve Vlaamse wielerfans, wier weeklachten over de aandacht voor voetbal hypocrisie zijn van de zuiverste soort), en ‘the love of the game’ kan je niet naar iedereen verspreiden. Dat is oké. Waar ik mensen wel even van wil overtuigen: de verbazingwekkende speech van de FIFA-voorzitter Gianni Infantino op 18 november. Infantino deed daarin de vooral Westerse kritiek op Qatars omgang met arbeidsrechten, vrijemeningsuiting en seksuele minderheden af als typisch Westers kolonialisme, Europese betweterigheid en imperialistische hypocrisie. Rechtse commentatoren en politici sprongen met gusto in de verbaasde stilte die erop volgde door hier op mysterieuze wijze links de schuld van te geven. Want: bediende Infantino zich niet van typisch linkse taal om een reactionair regime te steunen? Is dit de toekomst die links wil? 

Het eerste antwoord daarop is even elegant als de passes van Hans Vanaken: er kunnen twee dingen tegelijk waar zijn. Weinig linkse mensen zullen problemen hebben met inzien dat Qatar een dubieuze organisator is van de Wereldbeker en dat de gasrijkdom en de moderne slavernij die er plaatsvindt problematisch is. Tegelijk is het ook correct dat onze eigen Westerse normen en waarden lacunes hebben. Je kan wel zeggen dat Qatar dat de bierconsumptie in en rond hun voetbalstadions verbiedt een uiting is van sharia, maar het geeft ook te denken over hoe het Westen alcoholconsumptie en de daaruit voortvloeiende problemen beschouwt als integraal deel van de voetbalcultuur. Als onze normen en waarden inderdaad superieur zouden zijn, dan is dat iets wat we moeten bewijzen en niet moeten afdwingen. Als bijvoorbeeld vrijemeningsuiting zo belangrijk is, waarom doet niemand iets aan een miljardair die Twitter opkoopt en fascistisch stuk vreten als Donald Trump zijn account teruggeeft? Als we zo veel geven om de queer-gemeenschap, hoe komt het dat geen enkele wereldberoemde voetballer uit Europa zich ooit heeft geout als gay, genderfluïde of trans?

Het tweede antwoord is een snedige counter die op gang is getrokken door Kevin De Bruyne: de rechtse reactie op Infantino’s demarche is een klassiek voorbeeld van projectie. Het is immers rechts dat graag linkse en progressieve taal gebruikt om reactionaire ideeën te verdedigen. Om maar iets te zeggen: een lerares met een hijab is voor rechts blijkbaar onaanvaardbaar omdat het een ideologie zou uitdragen. In bijvoorbeeld een katholieke school, waar soms nog (oude) priesters wonen, wat dan weer geen probleem is voor rechts. Ook opvallend: de hijab is het probleem, niet bijvoorbeeld mannen met islamitische baarden. Over vrouwen die zich verplicht voelen op de werkvloer hakken en make-up te dragen, zwijgt rechts in alle talen. 

De rechtse politici die het meest furieus communiceren over het problematische Qatar, stemmen in Vlaamse, federale en Europese parlementen overigens steevast tegen betere beschermingen voor arbeiders, vrouwen en minderheden. Met andere woorden: Infantino’s pseudo-progressieve verdediging van Qatar lokte een pseudo-progressieve verdediging van Westerse waarden uit bij rechts omdat rechts de kans schoon zag om links in de hoek te duwen. Op dat vlak moet ik met lange tanden Thibaut Courtois zijn die een zeldzaam tegendoelpunt slikt en Infantino gelijk moet geven: homofobie in de islamitische wereld is inderdaad een Westerse introductie. De pre-koloniale moslimwereld was zeker geen queer paradijs, maar de houding tegenover seksuele betrekkingen tussen mensen van hetzelfde geslacht was er één van mildheid, analoog aan hoe de Oude Grieken en Romeinen erover dachten. Het was juist het Westen dat in de 19de eeuw sodomie zag als barbaars en vulgair dat de idee ingang deed vinden dat pakweg een lul in de kont van een andere man moreel verwerpelijk was.

Dat rechtse commentatoren doen alsof Infantino ‘woke’ aanhangt is net zo belachelijk als de prestatie van het Qatarese voetbalteam tegen Ecuador. Infantino en Qatar zijn juist objectieve bondgenoten voor hen. De sharia-wetten die gelden in veel Arabische landen zijn natte dromen voor Dries, Marine en Donald. Het extreme kapitalisme van Qatar is een wensdroom voor Bouchez, Dedecker en Ampe. En ze hopen op de domheid en oppervlakkigheid van veel voetbalfans dat we dit niet inzien.  

Word mijn Mecenas

Lieve lezers, goede vrienden, beste mensen, gewaardeerde bezoekers

Het is tijd voor een experiment. Vanaf nu tot binnen afzienbare tijd zal ik voor sommige zaken een bijdrage vragen via Patreon. Als je Patreon nog niet kent: het is een online dienst die je in mijn geval toelaat niet alleen exclusief boeken, bundels en teksten van me te downloaden, maar in je in het zotste geval de kans geeft om in mijn werk een personage te worden, bij naam bedankt te worden of zelfs te bepalen waarover ik zal schrijven.

De kans bestaat dat dit experiment mislukt en dat niemand of erg weinig mensen bereid zijn om te betalen voor mijn werk. Dat kan. Ik neem een risico. Ik ben immers geen schrijver die kan rekenen op populariteit in de mainstream (en dat is ook nooit een doel geweest) en enkele uitzonderlijke teksten niet te na gesproken, zitten de meeste teksten die ik heb gepubliceerd aan een bescheiden paar honderd lezers. We zullen zien wat ik zal doen, mocht dit experiment uitdraaien op een fiasco.

In elk geval, laat me hier al een aantal mogelijke vragen beantwoorden:

Waarom doe je dit, Anton?

Ruim gezien bied ik al meer dan 20 jaar mijn werk gratis aan, al ongeveer 15 jaar via blogs allerhande en al meer dan 10 jaar via een website. In mijn teksten kruipt arbeid. Het zou één ding zijn indien niemand die zou lezen, maar dat is dus niet zo. Na meer dan 1.000 teksten - kortverhalen, opinies, columns, gedichten, recensies, gezever, bundels, en zo verder - volledig gratis aan te bieden, is het misschien wel genoeg geweest. Immers schrijf ik professioneel ook niet voor niets, en ben ik er vrij zeker van dat veel lezers van mijn werk ook boeken en bundels kopen van andere auteurs in boekenwinkels of online. 

Waarom laat je je niet uitgeven?

De literaire wereld in Nederland en Vlaanderen is klein. Door een uitgever opgepikt worden hangt af van een combinatie van bekendheid, connecties, geluk en talent, in dalende volgorde. Aangezien ik als ghostwriter al 6 publicaties op mijn naam heb staan, denk ik niet dat het probleem zit in het talent. Ten andere ben ik altijd al wars geweest van literaire evenementen af te schuimen en connecties te leggen met literaire pooiers omdat mijn literair werk het enige afgeschermde deel is van m'n leven waar ik géén compromissen wil maken. Ik maak al genoeg compromissen om geen verarmde marginaal te zijn in een kraakpand.

Raak je gewoon niet aan de top omdat je een witte heteroman bent in deze 'woke'-tijden? Is het dat?

Neen. Er is in de literaire en media-wereld genoeg ruimte voor witte heteromannen, zolang ze ofwel al jaren bekend zijn, ofwel een uitgesproken rechts profiel hebben (er zijn altijd grote uitzonderingen, zoals meester-dichters Arno Van Vlierberghe en Maarten Inghels). Maar grosso modo hoor je als witte heteroman best rechts te zijn en te stampen tegen de schenen van een vermeende politieke correctheid en een ideologie waar nog geen kwart van de Vlamingen voorstander van is. Integendeel, ik zou zelfs durven zeggen dat ik mijn kansen zelf heb gekelderd door openlijk te lachen met rechtse, witte, heteromannen.

Maar dit is toch een hobby van je? Waarom moeten mensen daarvoor betalen?

Niemand moet iets. Maar ik verwijs wel terug naar het idee van arbeid. Je gaat ook een bakker niet betalen omdat die "toch graag croissants maakt" en je gaat ook niet gratis naar het circus omdat "acrobaten het fijn vinden om hun kunsten te tonen". Dat ik al zo lang zo veel gratis heb aangeboden is een gunst, een geste, geen vereiste. En bovendien doe ik met dit gratis aanbod ook oneer aan vele andere schrijvers die al van meet af aan een bijdrage vragen - alsof content produceren per definitie waardeloos is.

Wat als het mislukt?

Dat is dan pech. Maar er is nog nooit iets gelukt door het niet te proberen!

Wat krijgen we eigenlijk in ruil voor onze steun?

Goed dat je het vraagt! Dat wordt allemaal netjes uitgelegd op mijn Patreon-pagina, die je hier kan vinden, maar ik zal het hier nog eens samenvatten ook als je geen zin hebt om door te klikken. Er zijn drie types lidmaatschap:

- Mecenas: e-booktoegang tot alle dichtbundels, nonfictie en sommige bloginhoud

- Mega-Mecenas: zelfde, en exclusieve, gefaseerde toegang tot mijn nieuwe roman '

- Patronus: zelfde als boven, en (in onderlinge overeenkomst) maak ik een personage van je of schrijf ik een tekst/gedicht speciaal voor jou (2x per jaar)

Ze pakken ons alles af

"Ze pakken ons alles af!" Als je, telkens als iemand die zin uitspreekt, een verdieping van een toren zou kunnen bouwen, dan hadden we vanuit Vlaanderen intussen 's werelds eerste ruimtelift of misschien zelfs een brug naar de maan. 

#MeToo vestigt de aandacht op het wijdverspreide probleem van grensoverschrijdend seksueel gedrag, meestal door mannen, meestal naar vrouwen toe. "Ze pakken ons alles af!" Bewegingen bekladden standbeelden van Leopold II of halen die neer omdat ze vinden dat je een koning die de eindverantwoordelijke is voor 10 miljoen dode Congolezen, niet hoort te eren. "Ze pakken ons alles af!" De Vlaamse bouwmeester vindt losstaande woningen op het platteland ecologisch niet meer verantwoord. "Ze pakken ons alles af!" Moderne menu's in restaurants van bedrijven en scholen hebben steeds vaker aandacht voor vegetariërs, veganisten en halal-voeding. "Ze pakken ons alles af!" Zwarte Piet is niet langer een weerspiegeling van een karikaturaal-koloniaal beeld van een zwarte 'boy' in dienst van een oude witte prelaat, maar is voortaan een roetpiet, een gewone witte kerel met roetvegen op z'n gezicht van in de schoorsteen te klimmen. "Ze pakken ons alles af!"

Steeds als ik dat hoor, stel ik me de vraag: wie zijn toch die "ze"? En wat wordt hier precies "afgepakt"? 

De vaagheid van die "ze" is natuurlijk intentioneel. Maar het is opvallend dat wie toe die "ze" behoort in die weeklacht, in werkelijkheid geen weinig tot geen macht bezit, integendeel, vaak gaat het over opposanten die tegen de stroom in durven varen: feministen, antiracisten, ecologisten, kunstenaars en studenten die voor elk duimbreed invloed in de maatschappij bikkelhard moeten strijden. Hoe zijn die in staat iemand iets tot "afpakken" als ze geen macht bezitten? 

Links als scheldwoord

Het begon in de late jaren '70 van de vorige eeuw in de Angelsaksische wereld en heeft zijn zegetocht onverminderd voortgezet in het hele Westen: 'links' of synoniemen ervan zo vaak gebruiken als een negatieve term, dat wie zich nog openlijk als links durft positioneren, dat bewust gebruikt als een geuzennaam. 'Links' genoemd worden staat echter in België en zeker in Nederland gelijk met op zijn zachtst beschouwd worden als een naïeve wereldverbeteraar, en op zijn ergst als een radicale, meedogenloze en humorloze hater die geen respect heeft voor alles wat vaagweg 'traditioneel' is. 

De vaagheid hier is opnieuw intentioneel, en het verwijt is een klassiek geval van projectie. Want als ik denk aan gematigd, mededogend, humoristisch en respectvol, denk ik niet bepaald aan Mitch McConnell of Bart De Wever.

Het ergste is dat (centrum)linkse mensen, van Brussel tot Berlijn en van Aberdeen tot Athene, al die propaganda van reactionairen grotendeels zelf zijn gaan geloven. "Goh, is dat hele 'woke'-gedoe inderdaad niet wat overtrokken?" Vertel mij dan, welke machtige persoon in Vlaanderen kan doorgaan voor een geloofwaardige vertegenwoordiger van de 'woke'-ideologie? Welke lobbygroep is het? Wie zijn die mysterieuze activisten en intellectuelen die mensen het zwijgen opleggen omwille van een ongelukkige uitspraak? Welnu, die bestaan niet. 

"Misschien is #MeToo inderdaad te ver doorgeslagen," twijfelt de goedbedoelende linkse mens. Vertel me dan wat mannen dan niet meer mogen, en van wie ze het niet meer mogen? Geef me een voorbeeld van welke beroemdheid die uitzonderlijk van zijn voetstuk gevallen is, toch helemaal onschuldig bleek? "Misschien moeten we toch eens luisteren naar wat extreemrechts te zeggen heeft," zeggen linkse sympathisanten al meer dan 25 jaar, waarop een krant ergens één of andere griezel à la Dries Van Langenhove opdelft wiens redeneringen aan elkaar hangen van kauwgom en speeksel. Terwijl rechtse populisten al jaren ongehinderd mogen staan brullen "niet gehoord" te worden op de nationale televisie, in magazines en op de publieke bühne. 

"We mogen toch vooral niet te radicaal zijn," denkt de linkse denker, terwijl rechtse politieke kopstukken suggereren de Conventie van Genève te verlaten en hun vrienden in Polen en Hongerije de rechtstaat uitkleden en ze holebi's herleiden tot Untermenschen. "We moeten redelijk zijn in onze eisen aan het patronaat, tenslotte doen zij ook hun best en creëren ze wel werkgelegenheid," redeneert een tolerante medemens, terwijl steeds dezelfde economen steeds dezelfde praat opwarmen over verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt, waarmee ze eigenlijk gewoon bedoelen dat we blij mogen zijn dat we ons mogen kapotwerken ter meerder eer en glorie van superrijken en grootaandeelhouders die zelf nauwelijks iets verrichten dat lijkt op nuttige arbeid.

Dus de volgende keer dat nonkel Jean aan de feestdis gromt "ze pakken ons alles af!", of Kaat op café bitter zegt, "ze pakken ons alles af!", of collega Steve aan de koffie-automaat hoofdschuddend besluit "ze pakken ons alles af" (liefst ook gevolgd door "'t is toch waar zeker?"), denkt de progressieve, empathische medemens al snel dat we toch ook wel met hen rekening moeten houden. 

De ware "afpakker"

Maar wat ons Vredeseiland-in-de-dop dan eigenlijk doet, is als laatste bastion zwichten voor de propaganda die al decennia Vlaanderen en het Westen doordesemt en vergiftigt. Want op enkele uitzonderingen na worden Westerse landen al zeker 20 jaar geleid door centrum-(rechtse) of rechtse regeringen. Uitgesproken linkse of progressieve denkers die ruimte krijgen in de media zijn een uitzondering.

De waarheid is dat veel volgers van de Trumps, Le Pens en Orbans van deze wereld elke vorm van tegenspraak haten. Soms vanuit een schuldig geweten, een stemmetje in hun achterhoofd dat ergens beseft dat we de planeet kapot aan het maken zijn. Soms vanuit een gevoel van bitterheid - vrouwen die de prijs hebben betaald en de littekens nog dragen van grensoverschrijdend gedrag, die voelen alsof hun vernederingen voor niets zijn geweest als een nieuwe generatie vrouwen komaf maakt met de hunne. Soms ook uit fragiliteit: zelfs de kleinste uitdaging van het beeld van de witte, rijke vaderfiguur die ervoor zorgt dat alles oké is en dat het allemaal in orde komt, raakt een existentiële angst dat heel het leven misschien een dikke, vette leugen is.

Maar dat is de kracht van ideologie die wordt uitgedragen en in de praktijk wordt gebracht door de ware machthebbers: doen alsof alles wat nu gebeurt, normaal en goed is. En die situatie ook projecteren op het verleden, zoals in '1984': "We've always been at war with Eastasia". Een traditie als Sinterklaas is nog geen 150 jaar oud en is in werkelijkheid voortdurend mee-geëvolueerd met de tijd. Sommige vrouwenrechten die rechtse machthebbers beweren te verdedigen, zijn nog geen 30 jaar oud.

Daarbij hebben die machthebbers zich ook heel sluw progressieve taal toegeëigend. In hun woordenboek betekent "vrijheid" echter meestal "ik wil mijn goesting doen zonder na te denken over de gevolgen", betekent "respect" meestal "ik zal jou tolereren als je mijn macht erkent", betekent "solidariteit" meestal "volg de krijtlijnen die uitgezet zijn door mij" en is "dictatuur" een synoniem voor "iemand heeft een andere mening dan ik". Een rijke opiniemaker die huilt over "ontmenselijking" terwijl hij eigenlijk bedoelt "ik verdraag geen kritiek op de keuzes die ik heb gemaakt". Het toppunt van ironie is natuurlijk dat dergelijke mensen pijlsnel het eerder geciteerde '1984' aanhalen, in een briljant voorbeeld van Doublespeak (uit dezelfde roman) waar George Orwell paf voor zou staan uit een combinatie van bewondering en horror.

Wees links, wees cool

Dat wil allemaal niet zeggen dat ik vind dat empathie met de verzuchters van het "ze pakken ons alles af!" uit den boze is, integendeel. Tenslotte is Bob die zijn job kwijtraakte bij de zoveelste herstructurering en de schuld afschuift op Ali, ook een slachtoffer. Tenslotte zijn voor Nadine de jaren 2020-22 evenzeer een horrorshow als voor mij. Tenslotte heeft ook Quinten de laatste 15 jaar de wereld razendsnel zien veranderen, met technologieën, terminologieën en problemen die 15 jaar geleden nog sciencefiction waren. Maar dat mag progressieven er niet van weerhouden om Bob, Nadine en Quinten die feiten te laten gebruiken als makkelijke excuses.

De Jezuïeten-orde, nochtans niet bekend voor hun kritische kijk op het patriarchaat of het kapitalisme, zeiden: "Plus est en vous." Laten we dat ook nemen als leidraad in discussies met "ze pakken ons alles af!"-lui. We moeten die begrijpen, maar niet pamperen. We moeten hun waarde erkennen, maar bereid zijn om op te komen voor onze waarden. Vooral moeten we het gordijn wegtrekken van die Doublespeak, die diepe infiltratie van het omgekeerde denken dat gezonde, democratische oppositie een probleem is of dat onze huidige gevestigde orde er één is die al eeuwen meegaat en moet blijven meegaan.

En er zijn ook sommige dingen waar progressieven op verrassend meer bijval zouden rekenen als ze ze zouden toegeven. Bijvoorbeeld: "Ja, als wij aan de macht komen, dan heffen we hogere belastingen op mensen met veel vastgoed en veel auto's." Bijvoorbeeld: "Ja, wij gaan je geen villa meer laten bouwen op het platteland, waar het de maatschappij te veel kost om leidingen te leggen." Bijvoorbeeld: "Ja, wij zijn pro-pluralisme en een ambtenaar mag een hoofddoek dragen, of een keppeltje, of een vuilniszak, who gives a shit." Bijvoorbeeld: "Ja, wij gaan 'met het vingertje zwaaien' omdat je duidelijk opleiding nodig hebt." Bijvoorbeeld: "Als term is 'polarisatie' een leugen. Het extremisme komt maar van één kant."

Eén van mijn favoriete komieken, de Ier Dylan Moran, zei ooit over feministen (ik parafraseer): "Being a feminist means you are prepared to be unpleasant." Dus laten we af en toe ook toegeven "Ja, dàt en dàt gaan we u 'afpakken', beste medeburger. Maar wat we u afpakken, zal ten eerste lang niet zo veel zijn als wat 'ze' u nu afpakken, en het zal uw situatie en de situatie van de mensen die u graag ziet, uiteindelijk alleen maar beter maken. In plaats van te zwichten voor vleierij van uw bazen, die enkel mensen kloot die ge toch al debielen vondt terwijl het u niets oplevert, kunt ge ook bij ons komen, en dan wordt iedereen er beter van. Behalve misschien uw baas, die ge toch al een lul vondt." 

Waardoor zou je Latijn dan vervangen?

Het zowat jaarlijks terugkerende debat over de zin en onzin van Latijn aanbieden in Vlaamse middelbare scholen is een blijver. Jaren geleden schreef ik er al iets over, vooral om me te richten op de soms enorm oppervlakkige en domme argumenten tegen het onderwijs van Latijn. Tegelijk drukte ik in dat stuk ook uit dat Latijn voor mij niet hoeft te blijven, ook al studeerde ik aan het middelbaar zelf de richting Grieks-Latijn.

Bij veel mensen die graag Latijn uit het middelbare schoolcurriculum zouden schrappen, leeft het idee dat je dat dan kan vervangen door "iets praktisch" of "iets relevants". De vraag daar gelaten waarom elk onderwijsvak per se een direct praktisch nut zou moeten hebben of direct relevant zou moeten zijn (en relevant aan wat, ook?), vermoed ik dat die mensen dan dromen van vakken als Ondernemen, IT, Fiscaliteit of simpelweg meer STEM-vakken. Daar valt het een en ander voor te zeggen, maar je kan je net zo goed afvragen of je dergelijke dingen niet hoort onder te brengen in de lestijd die nu al gespendeerd wordt aan wiskundige, economische en wetenschappelijke vakken. 

Dit zou bij wat ik kort gezegd de STEM-voorstanders noem wellicht ook niet enthousiast onthaald worden, want de onderverzwegen houding bij hen is eigenlijk niet zozeer gericht tegen Latijn op zich, het is gewoon dat Latijn (en Grieks) de moeilijkst verdedigbare schakel is in de humane wetenschappen. Al sinds mijn tijd als universiteitsstudent kom ik immers voortdurend STEM-studenten en STEM-gediplomeerden tegen die bulken van een onverdiende arrogantie aangaande de humane wetenschappen, die ze de term "wetenschap" nauwelijks waardig vinden, en ook op middelbare scholen vakken als Nederlands, Engels, Frans, geschiedenis, filosofie/godsdienst en dus ook Latijn zouden willen herleiden tot een minimum, indien niet rechtstreeks afschaffen.

Maar als "praktisch nut" het hoofdargument is, begrijp ik ook niet waarom 17-jarigen het atoommodel moeten kennen. De idée fixe rond STEM-richtingen probeert dat goed te praten door het feit dat STEM-toepassingen de wereld veranderen en - vooral, al blijft ook dit argument vaak onderbelicht - dat je er geld mee kan verdienen. Over dat laatste schreef ik eerder ook al iets, en het eerste is een erg slecht argument, aangezien toepassingen van de humane wetenschappen de wereld minstens even grondig veranderen. Om nog maar te zwijgen van je alledaagse sociale interacties, die toch het merendeel van de dag beslaan.

Nu goed, als je dan toch Latijn wil afschaffen - waarom zouden we het niet vervangen door een vak als algemene taalwetenschap? De fundamenten leren kennen van je primaire middel tot expressie lijkt me niet alleen goede algemene kennis, het kan ook aanleren hoe je moet navigeren in een wereld vol propaganda, nepnieuws en kwaadwillige internettrollen. Of waarom bijvoorbeeld geen historische taalkunde? Zo leer je aan hoe verbonden onze lokale talen en culturen met elkaar zijn en op welke manier gemeenschappen al eeuwen, zoniet millennia met elkaar interageren, elkaar beïnvloeden en er meestal in slagen om een vergelijk te vinden om met elkaar samen te leven.

Je kan argumenteren dat ik op die manier Latijn zou vervangen door een vak waaruit een uitgesproken mensbeeld spreekt met een vaag links geurtje, maar dat is niet omdat humane wetenschappen per se links zijn, het is omdat een (extreem)rechtse visie simpelweg vaak haaks staat op de realiteit. De tolerantie voor domme doembeelden als "omvolking" of de visie dat er geen alternatief bestaat voor het hyperkapitalisme groeit enkel in een onkritische omgeving zonder kennis van zichzelf. De STEM-richtingen helpen daar niet in, want dat is alsof je een boom een marathon wil doen lopen. Bovendien is elke vorm van georganiseerd onderwijs een socio-politiek project. Het rare idee dat alles wat van staatswege komt apolitiek of neutraal moet zijn is op zichzelf al geen apolitieke of neutrale opvatting.

Dus: ik ben niet per se tegen het afschaffen van Latijn, als het de kans biedt op een herwaardering van brede algemene kennis, een kritische omgang met onze talen en culturen en een verdieping van onze taalkundige wortels. Alleen ben ik bang dat de tegenstanders van Latijn deze veldslag enkel zien als een volgende stap naar de totale dominantie van STEM, en dat ze niet begrijpen dat dit enkel ons cultuurkapitaal verschraalt, ons onwetender maakt over wie we zijn en ons ongenuanceerder, onhandiger en oncreatiever maakt.

Het is niet de “intellectuele elite” die ideologisch verdwaasd is

Op 26 april zei Vooruit-voorzitter Conner Rousseau dat hij zich bij een autorit door Molenbeek vervreemd voelde en hij koppelde dit direct aan zijn intussen bekende ‘flinke’ discours over de vermeend falende integratie van etnische en culturele minderheden in België. Even verwacht was de kritiek die hij daarop kreeg uit traditioneel linkse hoek: zegt Rousseau dit niet enkel omdat hij simpelweg niet gewoon is om bruine mensen en hoofddoeken te zien? N-VA-voorzitter en god-keizer van Antwerpen Bart De Wever haalde daarop snerend uit naar die critici door de “intellectuele elite” in zijn bekende gezwollen stijl “ideologisch verdwaasd” te noemen. Nochtans is het niet die zogenaamde elite die ideologisch verdwaasd is.

Om te beginnen krijgen de intussen verguisde linkse intellectuelen nauwelijks een stem in het publieke debat, hoewel ze de favoriete schietschijf zijn van al wat rechts is in Vlaanderen. Op een paar uitzonderingen na zijn het vooral rechtse stemmen die we dag in, dag uit horen op de radio, zien op tv en lezen in de kranten en opiniestukken. Overigens, het begrip “intellectuele elite” is een contradictie, want in de huidige bestuurlijke, juridische, mediatieke en economische elite - de groep met reële macht en invloed - zit bij mijn weten geen enkele intellectueel. 

Ten tweede, als er al sprake is van ideologische verdwazing komt die in Vlaanderen vooral van Vlaams-nationalisten, waar hun ideologie de gemiddelde Vlaming de laatste 15 jaar niets heeft opgeleverd, hun starre beleidsmensen vaker dan niet bijna komisch incompetent zijn en voorman Bart De Wever elke dialoog weigert met zijn spreekwoordelijke Linkeroever. Als hij met “intellectuele elite” suggereert dat het hier gaat over volksvreemde mensen, dan kan hij misschien beginnen met zijn eigen plutocratische miljonairsvrienden en partijgenoten die denken dat €7.000 netto een gemiddeld maandloon is voor een Vlaming. Met een vermoeiend déjà vu-gevoel stel ik eens te meer vast wat geldt voor zo veel rechts-radicalen: het is grotendeels alweer projectie. 

Intellectuele verdwazing, dat is koppig vasthouden aan al lang ontkrachte clichés rond meertaligheid, armoede, Wereldoorlog II en het Romeinse Rijk. Intellectuele verdwazing is blijven geloven in economische recepten uit de jaren ’80. Intellectuele verdwazing is ook drastische klimaatactie blijven uitstellen omdat het niet goed uitkomt. Eveneens dwaas - en gevaarlijk - is gênant het Vlaams Belang achternalopen, een partij die niet kijkt op een domme complottheorie meer of minder. En dan zwijgen we nog over de N-VA als partij, die gul mensen volgt op sociale media die onbeschaamd 19de-eeuwse, racistische ideeën verkondigen, anekdotes aanzien voor data en “denkers” promoten met de diepgang van een poldersloot. 

Het pijnlijke ontbreken van zelfinzicht is vaste prik bij De Wever. Ofwel ziet hij niet dat zijn partij de belichaming is van het Dunning-Kruger-syndroom (waar incompetente mensen net hun eigen competenties fel overschatten en dus niet in staat zijn te zien hoe incompetent ze zijn), ofwel is hij zo cynisch en arrogant geworden dat hij denkt met zijn zoveelste makkelijk te ontkrachten flauwiteit wegkomt. En misschien heeft hij nog gelijk ook. Ondanks alles blijven de meeste media redelijk welwillend tegenover hem - uit schrik, hoor ik, om toegang tot Vlaanderens machtigste politicus te verliezen, maar zo houden ze enkel mee de illusie in stand dat De Wever een scherpzinnige politieke denker. In werkelijkheid is hij een eerder middelmatige charlatan die daar ook bijzonder zelfingenomen over lijkt. 

Oekraïne ligt in Europa

Over de oorlog in Oekraïne, nu enkele dagen oud, kan ik niet erg veel zeggen dat niet al beter gezegd is door analisten en experts, buiten dat het menselijke leed dat er nu al uit voortvloeit de grootste tragedie is. 

Zoals in alle oorlogen zijn de gewone mensen de grootste verliezers en de kwetsbaren nog het meest van al. Waar ik nu naar kijk is de reactie in, breed gezien, het Westen, waar een aantal dingen me verrast hebben en een aantal dingen juist teleurstellend voorspelbaar waren.

De evidentie van de sympathie met Oekraïne

Notoire anti-migratielanden als Polen die met open armen Oekraïners verwelkomen, Slovaken en Roemenen die klaar staan aan de grens met welkomstcomités, kledij en voedsel, de emoties die de oorlog ook hier opwekt in België: je kan zeggen dat dat hypocriet is omdat veel van die landen hun rug toekeren naar oorlogen en conflicten in Afrika en het Midden-Oosten, maar je kan het ook interpreteren als Europa dat Oekraïne beschouwt als een onvervreemdbaar deel van zichzelf. Dat was voor het einde van de Koude Oorlog en nog jaren daarna geen vanzelfsprekendheid. 

Ook niet in Oekraïne zelf, trouwens, waar "Europa" lang gold als een term voor alle landen voorbij hun westergrenzen. Oekraïners herkennen zichzelf nu in ons en wij herkennen ons in hen. Dat is eveneens geen evidentie - bijvoorbeeld Georgië heeft ook een al bijna 20 jaar lopend project van heroriëntatie naar Europa en claimt de Europese identiteit, maar het gevoel is niet helemaal wederzijds. Over waarom dat zo is en waarom onze houding verschilt, kan je een apart boek schrijven. Maar het feit is dat de toetreding van Oekraïne tot de psycho-geografie van Europa een voldongen realiteit is.

Extreemrechts is te kakken gezet

Veel extreemrechtse partijen in Europa en het Westen drukken al jaren openlijk of in de marge hun bewondering uit voor Vladimir Poetin. Sommige partijen worden zelfs direct of indirect gesteund vanuit het Kremlin, met internettrollen of met de perfide rol van propagandakanalen als RT en OAN. Maar nu de publieke opinie zich massaal en openlijk uitspreekt tegen Poetin en zijn oorlog, slaan de pro-Poetinpraatjes van figuren als Filip Dewinter niet meer aan. In Nederland stemden de PVV, JA21 en de FVD als enige partijen tegen een motie die de aanval van Rusland veroordeelde. Donald Trump blijft als een pathetisch verliefde schooljongen Poetin steunen, waardoor hij aan de poten van zijn eigen stoel zaagt binnen de Republikeinen.

Maar laten we ons niet vergissen: nee, deze oorlog zal extreemrechts weinig stemmen kosten. Net zoals extreemrechts eerst in lastig parket kwam tijdens de coronacrisis, met fascistische machthebbers wier manifeste incompetentie duizenden levens kostten in de Verenigde Staten en Brazilië en extreemrechtse oppositiepartijen in Europa die eerst niet meer wisten van welk hout pijlen maken maar nu terug op sterkte zijn door complottheorieën te omarmen, zal radicaal-rechts ook wel een weg terugvinden uit deze gênante situatie. Het is enkel opmerkelijk hoe het doek (weer maar eens) is weggetrokken.

Extreemlinks moet zich eens grondig gaan bezinnen

De centrumpartijen in België tuimelden haast over elkaar van vreugde om de PVDA-PTB te beschuldigen van sympathieën voor de oorlog omdat de partij zich onthield van een veroordelende motie over de oorlog. Dat, net als bij een gelijkaardig debacle rond de veroordeling van de behandeling van de Oeigoeren in China dit eveneens een doek wegtrekt dat aantoont dat de PVDA-PTB heimelijk altijd "communisten" zijn gebleven, klopt niet echt. Communisme is al 30 jaar weg in Rusland en is al meer dan 20 jaar het tegengestelde gaan betekenen in China van wat het ooit was.

Waar PVDA-PTB wel eens van af moet, is de oude reflex dat er toch ook altijd voordelen zijn aan weerstand tegen de Amerikaanse en NAVO-wereldhegemonie. Die nuance is net zomin welkom in deze crisis als een man in een vluchthuis voor mishandelde vrouwen die telkens opmerkt dat er "ook mishandelde mannen bestaan". Niet de tijd en plaats. En die twee own-goals op korte tijd zullen de PVDA-PTB wél stemmen kosten, zeker bij de meer mondiaal ingestelde middenklasse.

De oproep tot een sterker antwoord van Europa en de NAVO

Ik begrijp de machteloosheid die heerst bij veel mensen die het leed zien of die bang zijn dat Vladimir Poetin en zijn 19de-eeuwse autoritarisme nog maar eens een overwinning zal binnenhalen op de principes van democratie, eerlijkheid en mensenrechten. En de lijst is lang: Transnistrië, Tsjetsjenië, Abchazië en Zuid-Ossetië, Kazachstan, de annexatie van de Krim, Donetsk en Luhansk, de verkiezing van Trump, valsspelen in internationale sport, de moorden op Politkovskaja, Litvinenko, Skripal en Nemtsov en het brutaal buitenspel zetten van Khodorkovsky en Navalny. En dat zijn maar de hoofdvoorbeelden.

Het klopt dat nieuwe sancties een spelletje zijn van verminderende meeropbrengsten en dat straffe uitspraken van Europese leiders 0 effect hebben. Het klopt ook dat veel Westerse leiders nog altijd proberen om het spel niet al te hard te spelen om hun lokale economische belangen veilig te stellen. Maar NAVO-troepen sturen naar Oekraïne is een onrealistische fantasie. De NAVO heeft in de laatste 25 jaar zijn hand al twee keer overspeeld in een offensieve oorlog (waar het in principe niet voor opgericht is) in Kosovo en in Libië, en Oekraïne is geen NAVO-lidstaat.

Maar Europese landen kunnen toch buiten de NAVO om troepen sturen?

Hypothetisch kan dit, maar dan is het menselijk leed helemaal niet meer te overzien en kan dit verschillende nieuwe catastrofes triggeren. Poetin heeft al duidelijk gezinspeeld dat hij zelfs nuclaire wapens zou durven inzetten als het Westen (samen of in een losse coalitie) militair ingrijpt, en al betwijfel ik of dit niet gewoon een overspannen dreigement is omdat hij bang is wat er zou gebeuren als er zo'n coalitie ontstaat, de publieke steun voor zo'n avonturisme zou wel eens snel kunnen verdampen als de eerste lijkzakken terug naar huis komen.

Bovendien is de oorlog maar een paar dagen oud. Er zijn nog tal van scenario's mogelijk waar Westerse troepen sturen noch wenselijk, noch noodzakelijk is. Voor wat het waard is, is als amateur mijn voorspelling dat dit conflict een aantal gevaarlijke gelijkenissen heeft met de Amerikaanse invasie van Irak in 2003. In beide gevallen met leiders die blind lijken te geloven dat de lokale bevolking weinig weerstand zal bieden en in veel gevallen de troepen juist met open armen zal ontvangen, of dat het thuisfront makkelijk kan overtuigd worden. Er is bovendien een nog gevaarlijker verschil: Saddam werd door brede lagen van de bevolking effectief gehaat. Oekraïners zien hun regering echter als legitiem en zijn in grote getale bereid om die bij te staan.

De pandemie van de desinformatie in Vlaanderen: Perv3rso.tv

Het is een flauwe woordgrap, ik geef het toe. Op 15 januari lanceerde Michael Verstraeten, de Vlaamse evenknie van de beruchte Nederlandse corona-ontkenner en anti-vaxxer Willem Engel en peetvader van de Vlaamse versie van 'Viruswaanzin', zijn project V3rso.tv. Voor €6 per maand kunnen kijkers zich abonneren op een streamingdienst die zogezegd alternatieve standpunten verkondigt rond de coronapandemie en het beleid daaromtrent.

Het is mogelijk dat dit initiatief direct zal doodbloeden en dat wie deze tekst herleest in 2025 al een eind terug moet gaan in zijn of haar geheugen om zich te herinneren wat dit ook alweer was, maar hoe dan ook is V3rso.tv een mijlpaal - of dieptepunt, zo je wil - in de geschiedenis van de Vlaamse media. Waarom? Omdat het de eerste echte poging is in Vlaanderen om een multimedia-echokamer te installeren die enkel gebaseerd is op desinformatie. In vergelijking daarmee is een nieuwssite als Doorbraak een hoogstaand journalistiek medium.

Verstraeten en zijn bondgenoten argumenteren dat de conventionele media te slaafs de officiële communicatie van de regeringen, de GEMS en de wetenschappers volgen, en wellicht zullen alleen al daarom veel mensen V3rso.tv het voordeel van de twijfel willen geven. Maar dat is een beetje als argumenteren dat elke dag bij McDonald's gaan eten ongezond is terwijl je je klanten letterlijk stront serveert.

V3rso.tv is van meet af aan geworteld in desinformatie, complottheorieën en een sterk anti-wetenschappelijk discours. Dit doet het ook verschillen van andere onafhankelijke media-initiatieven in Vlaanderen zoals Apache. Apache werd opgericht door journalisten en brengt journalistiek die gebaseerd is op onderzoek en feiten. Voor de volledigheid: er is ooit een tekst van mij op Apache verschenen, dus je zou kunnen zeggen dat ik daar zelf niet helemaal objectief in ben, maar het punt is hier dan ook niet van objectief te zijn. Het punt is dat de 'mission statement' van Apache is om onafhankelijke journalistiek te bedrijven door onafhankelijke journalisten, terwijl Verstraeten en co nog voor hun eerste uitzending de taal spreken van de corona-ontkenners, anti-vaxxers en extreemrechts.

Extreemrechts? Jawel, Verstraeten heeft het in één van zijn tweets over "zonder woke". Net zoals Willem Engel in Nederland met zijn yoga en new-age-adepten in Amerika die in het QAnon-wormgat vielen, mikt V3rso.tv met - in dezelfde tweet - zijn schampschot naar de farma-industrie ook op de traditioneel eerder linkse, progressieve of ruimdenkende consument én de rechtse consument. Zowel het Nederlandse Viruswaanzin als QAnon slaagden erin die new-age-consument door een trechter te duwen die hen uiteindelijk deed belanden bij extreemrechts. In de Verenigde Staten zijn dat de Trump-aanhangers en in Nederland hoofdzakelijk het Forum voor Democratie, waarvan leider Thierry Baudet openlijk dezelfde theorieën verkondigt.

Ik zeg hier niet mee dat Michael Verstraeten per se een fascist is. Maar, aangezien de complottheorie al minstens sinds de jaren '20 de basis vormt voor extreemrechtse politieke bewegingen, en als apolitieke complotdenkers het gevoel krijgen nergens meer welkom te zijn buiten bij extreemrechts, is de kans vrij groot dat die mensen door geïnfecteerd te raken met het desinformatie-virus, in een pijpleiding gaan terechtkomen die hen zal leiden tot bij extreemrechts.

Bovendien is een bijkomend element in propaganda en desinformatie niet zozeer het overtuigen, maar het doen twijfelen. Bijvoorbeeld voor de door traditionele olie- en gasindustrie gesteunde klimaatontkenning mikt voornamelijk op twijfel. Misschien kan de propaganda van V3rso.tv 5% meer mensen veranderen in rabiate corona-ontkenners, maar de 20% mensen die gaan twijfelen zijn de echte winst. Daardoor ontstaat er een sfeer waarin ook de conventionele media zich verplicht zullen gaan voelen die mensen een stem te geven, hoe zeer die stem ook gebaseerd is op pure fantasie, onnozele complottheorieën en een vaag amalgaam aan individuele frustraties.

Het is een beproefd recept. Hoewel in de Verenigde Staten Fox News zeker veel tegenstand opriep en oproept en zenders als MSNBC daardoor juist verhardden in meer linkse retoriek (de zogenaamde 'polarisatie', opnieuw eigenlijk een valse tegenstelling, want er is maar één kant die almaar extremer wordt en almaar meer losgezongen van de realiteit), begonnen veel andere mediahuizen een enerzijds-anderzijds-discours te hanteren, dat mettertijd resulteerde in ronduit potsierlijke 'debatten'. Een vergelijkbaar resultaat zou zijn dat als de faculteit geologie van je lokale universiteit zich verplicht zou voelen in discussiepanels ook mensen op te nemen die geloven dat de Aarde plat is of nog maar 6.000 jaar bestaat, of dat Pride Parades ook homohaters moeten laten meedoen met hun eigen party truck.

"Maar het is hen gewoon om geldgewin te doen!" Zeker, ook - opnieuw - in Amerika is geld slaan uit naïeve reactionairen big business, met o.a. pillensupplementen, conserven, boeken, evenementen en crowdfunding die de extreemrechtse mediamachine aldaar mee een miljoenenbusiness hebben gemaakt en een aantrekkelijk doelwit voor cynische ondernemers die helemaal niet geloven in de waanzin die ze zelf verkondigen. Maar zelfs als steuners en makers bij V3rso.tv eigenlijk gewoon op geld uit zijn, speelt dat geen rol. De pandemie van de desinformatie rolt gewoon verder, met als eindwinnaar extreemrechts, die het coronavirus heeft leren misbruiken om samenlevingen te destabiliseren, en als grote verliezer enerzijds de democratie, en anderzijds talloze families, vriendengroepen en collega's die we steeds heviger en steeds sneller zien afglijden in paranoia, complotdenken en extremisme.