Over de oorlog in Oekraïne, nu enkele dagen oud, kan ik niet erg veel zeggen dat niet al beter gezegd is door analisten en experts, buiten dat het menselijke leed dat er nu al uit voortvloeit de grootste tragedie is.
Zoals in alle oorlogen zijn de gewone mensen de grootste verliezers en de kwetsbaren nog het meest van al. Waar ik nu naar kijk is de reactie in, breed gezien, het Westen, waar een aantal dingen me verrast hebben en een aantal dingen juist teleurstellend voorspelbaar waren.
De evidentie van de sympathie met Oekraïne
Notoire anti-migratielanden als Polen die met open armen Oekraïners verwelkomen, Slovaken en Roemenen die klaar staan aan de grens met welkomstcomités, kledij en voedsel, de emoties die de oorlog ook hier opwekt in België: je kan zeggen dat dat hypocriet is omdat veel van die landen hun rug toekeren naar oorlogen en conflicten in Afrika en het Midden-Oosten, maar je kan het ook interpreteren als Europa dat Oekraïne beschouwt als een onvervreemdbaar deel van zichzelf. Dat was voor het einde van de Koude Oorlog en nog jaren daarna geen vanzelfsprekendheid.
Ook niet in Oekraïne zelf, trouwens, waar "Europa" lang gold als een term voor alle landen voorbij hun westergrenzen. Oekraïners herkennen zichzelf nu in ons en wij herkennen ons in hen. Dat is eveneens geen evidentie - bijvoorbeeld Georgië heeft ook een al bijna 20 jaar lopend project van heroriëntatie naar Europa en claimt de Europese identiteit, maar het gevoel is niet helemaal wederzijds. Over waarom dat zo is en waarom onze houding verschilt, kan je een apart boek schrijven. Maar het feit is dat de toetreding van Oekraïne tot de psycho-geografie van Europa een voldongen realiteit is.
Extreemrechts is te kakken gezet
Veel extreemrechtse partijen in Europa en het Westen drukken al jaren openlijk of in de marge hun bewondering uit voor Vladimir Poetin. Sommige partijen worden zelfs direct of indirect gesteund vanuit het Kremlin, met internettrollen of met de perfide rol van propagandakanalen als RT en OAN. Maar nu de publieke opinie zich massaal en openlijk uitspreekt tegen Poetin en zijn oorlog, slaan de pro-Poetinpraatjes van figuren als Filip Dewinter niet meer aan. In Nederland stemden de PVV, JA21 en de FVD als enige partijen tegen een motie die de aanval van Rusland veroordeelde. Donald Trump blijft als een pathetisch verliefde schooljongen Poetin steunen, waardoor hij aan de poten van zijn eigen stoel zaagt binnen de Republikeinen.
Maar laten we ons niet vergissen: nee, deze oorlog zal extreemrechts weinig stemmen kosten. Net zoals extreemrechts eerst in lastig parket kwam tijdens de coronacrisis, met fascistische machthebbers wier manifeste incompetentie duizenden levens kostten in de Verenigde Staten en Brazilië en extreemrechtse oppositiepartijen in Europa die eerst niet meer wisten van welk hout pijlen maken maar nu terug op sterkte zijn door complottheorieën te omarmen, zal radicaal-rechts ook wel een weg terugvinden uit deze gênante situatie. Het is enkel opmerkelijk hoe het doek (weer maar eens) is weggetrokken.
Extreemlinks moet zich eens grondig gaan bezinnen
De centrumpartijen in België tuimelden haast over elkaar van vreugde om de PVDA-PTB te beschuldigen van sympathieën voor de oorlog omdat de partij zich onthield van een veroordelende motie over de oorlog. Dat, net als bij een gelijkaardig debacle rond de veroordeling van de behandeling van de Oeigoeren in China dit eveneens een doek wegtrekt dat aantoont dat de PVDA-PTB heimelijk altijd "communisten" zijn gebleven, klopt niet echt. Communisme is al 30 jaar weg in Rusland en is al meer dan 20 jaar het tegengestelde gaan betekenen in China van wat het ooit was.
Waar PVDA-PTB wel eens van af moet, is de oude reflex dat er toch ook altijd voordelen zijn aan weerstand tegen de Amerikaanse en NAVO-wereldhegemonie. Die nuance is net zomin welkom in deze crisis als een man in een vluchthuis voor mishandelde vrouwen die telkens opmerkt dat er "ook mishandelde mannen bestaan". Niet de tijd en plaats. En die twee own-goals op korte tijd zullen de PVDA-PTB wél stemmen kosten, zeker bij de meer mondiaal ingestelde middenklasse.
De oproep tot een sterker antwoord van Europa en de NAVO
Ik begrijp de machteloosheid die heerst bij veel mensen die het leed zien of die bang zijn dat Vladimir Poetin en zijn 19de-eeuwse autoritarisme nog maar eens een overwinning zal binnenhalen op de principes van democratie, eerlijkheid en mensenrechten. En de lijst is lang: Transnistrië, Tsjetsjenië, Abchazië en Zuid-Ossetië, Kazachstan, de annexatie van de Krim, Donetsk en Luhansk, de verkiezing van Trump, valsspelen in internationale sport, de moorden op Politkovskaja, Litvinenko, Skripal en Nemtsov en het brutaal buitenspel zetten van Khodorkovsky en Navalny. En dat zijn maar de hoofdvoorbeelden.
Het klopt dat nieuwe sancties een spelletje zijn van verminderende meeropbrengsten en dat straffe uitspraken van Europese leiders 0 effect hebben. Het klopt ook dat veel Westerse leiders nog altijd proberen om het spel niet al te hard te spelen om hun lokale economische belangen veilig te stellen. Maar NAVO-troepen sturen naar Oekraïne is een onrealistische fantasie. De NAVO heeft in de laatste 25 jaar zijn hand al twee keer overspeeld in een offensieve oorlog (waar het in principe niet voor opgericht is) in Kosovo en in Libië, en Oekraïne is geen NAVO-lidstaat.
Maar Europese landen kunnen toch buiten de NAVO om troepen sturen?
Hypothetisch kan dit, maar dan is het menselijk leed helemaal niet meer te overzien en kan dit verschillende nieuwe catastrofes triggeren. Poetin heeft al duidelijk gezinspeeld dat hij zelfs nuclaire wapens zou durven inzetten als het Westen (samen of in een losse coalitie) militair ingrijpt, en al betwijfel ik of dit niet gewoon een overspannen dreigement is omdat hij bang is wat er zou gebeuren als er zo'n coalitie ontstaat, de publieke steun voor zo'n avonturisme zou wel eens snel kunnen verdampen als de eerste lijkzakken terug naar huis komen.
Bovendien is de oorlog maar een paar dagen oud. Er zijn nog tal van scenario's mogelijk waar Westerse troepen sturen noch wenselijk, noch noodzakelijk is. Voor wat het waard is, is als amateur mijn voorspelling dat dit conflict een aantal gevaarlijke gelijkenissen heeft met de Amerikaanse invasie van Irak in 2003. In beide gevallen met leiders die blind lijken te geloven dat de lokale bevolking weinig weerstand zal bieden en in veel gevallen de troepen juist met open armen zal ontvangen, of dat het thuisfront makkelijk kan overtuigd worden. Er is bovendien een nog gevaarlijker verschil: Saddam werd door brede lagen van de bevolking effectief gehaat. Oekraïners zien hun regering echter als legitiem en zijn in grote getale bereid om die bij te staan.
