2024 was alweer een bittere overlevingsstrijd voor de westerse democratie, met twee overwinningen (Verenigd Koninkrijk, Mexico), drie pyrrhusoverwinningen (Frankrijk, België, Moldavië) en vier nederlagen (Nederland, Georgië, Slovakije en de Verenigde Staten). De belangrijkste was natuurlijk de presidentsverkiezing in de Verenigde Staten.
Ik heb het al eerder gezegd, maar nog eens voor de mensen achterin: zolang onze socio-politieke-economische fundamenten niet veranderen, gaat letterlijk elke verkiezing de komende decennia een machtsstrijd zijn tussen extreemrechts en al de rest. Het is tamelijk simpel: de rijken worden rijker, de armen worden armer. Dit is een simpel gevolg van rechts beleid dat werkt zoals het hoort (en dus geen toevallig bijproduct). Omdat de steeds rijker wordende rijken nog geen cent willen bewegen richting een rechtvaardiger maatschappij maar merken dat het beleid dat ze willen niet populair is, gaan ze vervolgens in zee met corrupte populisten en extremisten, die twee dingen doen:
- De groeiende groep werkende armen doen geloven dat hun benarde situatie het gevolg is van links beleid (door o.a. immigratie, milieubescherming, sociale fraude en zogezegd riante uitkeringen voor werklozen).
- Onder het mom van links te beschuldigen een nutteloze cultuuroorlog te voeren (of zelfs een soort moraliserende schaduwdictatuur te zijn), zelf hun publiek massaal mobiliseren tot een cultuuroorlog waarbij elke organisatie en ideologie die pleit voor meer rechtvaardigheid gedemoniseerd wordt.
Dit recept werkt. De “elite” is plots niet langer de megamiljardairs, de topbankiers of de rechtse beleidmakers die soms al decennia aan de macht zijn, maar het zijn theatermakers, milieu-activisten en hoger opgeleiden die vaak economisch nauwelijks beter af zijn dan de rest. We mogen eveneens niet vergeten dat er veel ware gelovigen zijn die snappen dat bovenstaande punten in wezen verzinsels en politiek theater zijn, maar voor wie het vooral te doen is om naar onderen te trappen op groepen die ze op voorhand toch al haatten: vrouwen, mensen van kleur, seksuele minderheden, enz.
Dat brengt ons terug tot Trump. Ik was oorspronkelijk aan deze tekst begonnen in augustus 2024 maar was ermee gestopt toen het tij even leek te keren voor de Democraten nadat Joe Biden uit de race stapte. Jammer genoeg hielp het niet. Dus heb ik de tekst nu verdergezet. Dus wat moeten we onthouden voor 2025 en verder?
1. Het midden zal een illusie zijn
Onder Trump II zal het woord “polarisatie” vaak vallen, of “verscheuring”, “radicalisering van de twee”, en zo voort.
We horen constant dat democratieën in het Westen zo “gepolariseerd” zijn. Dat we meer moeten praten met elkaar, elkaar moeten begrijpen, elkaar moeten respecteren. Nochtans is er maar één kant van dit alles die almaar extremer wordt, wegzinkt in complottheorieën, gelooft in naziverzinsels, zich laat naaien door een leugenachtige maffiabaas als Russisch dictator Vladimir Poetin. Nota bene dat die kant van wat moet doorgaan voor het publieke debat niet eens in dat debat gelooft. Racisten en fascisten zijn vaak wellicht op individuele basis eenzame, bittere mensen, maar zij willen enkel hun wil opdringen. Dat ze willen “gehoord worden” is een rookgordijn. Ze willen de enigen zijn die gehoord worden en hebben geen enkele interesse in een eerlijk debat of om te luisteren naar anderen.
Jammer genoeg is het te laat om veel landen in het Westen dat amalgaam aan extreemrechtse leugenaars van de politiek uit te sluiten. Maar laat me zeggen dat weerstand zinvol is en blijft. Nee, je bent niet radicaal als je vindt dat vluchtelingen mensenrechten hebben. Nee, je bent niet extreem als je extreme weerverschijnselen ziet als een politiek probleem. En nee, je bent niet “verdwaasd” (woorden van Darth De Wever zelf) als je vindt dat de superrijken hun deel moeten bijdragen aan de maatschappij. Een samenleving die in naam van de verdraagzaamheid de onverdraagzamen tolereert, wordt onvermijdelijk zelf onverdraagzaam en gaat die verdraagzame schapen als eerste slachten.
Het is niet dat het midden weggevaagd zal worden – het is dat er geen midden bestaat tussen een wereldwijde politieke beweging die de democratie wil vernietigen (hoewel ze altijd furieus beweren die juist te bewaken) en zich voor ingebeelde grieven wil wreken op minderheden en al de rest. Dit is iets waar neo-fascisten trouwens zelf expliciet over zijn, hoor. Ben je niet voor hen, dan ben je tegen hen.
2. We zullen ideologisch sterk moeten staan
Hoe contradictorisch het trumpisme ook is, en met dat alle voorgangers, afgeleiden of medereizigers in Europese landen, het lijkt op het eerste zicht sterk te staan met ideologisch eenvoudig te begrijpen boodschappen. Daartegenover “democratie” plaatsen klinkt hol, want neo-fascisten hebben zelf voortdurend de mond vol over “vrijheid (om anderen hun wil op te leggen)” en de “wil van het volk” (dat in de meerderheid nooit voor hen gestemd heeft).
Een groot manco bij democraten (en Democraten) is dat die/wij gewoon vergeten zijn het bredere publiek op te voeden. Dat is één van de redenen dat de koers van de huidige sociaal-democratische partijen me zo stoort. Het zijn allemaal vibes en goede wil, geen concrete uitleg over waarom het belangrijk is dat bijvoorbeeld chronisch werklozen een uitkering krijgen, of waarom de prietpraat van het Vlaams Belang gestoeld is op bullshit en leugens, of waarom vrouwenrechten er toe doen.
Dus, democraten (en Democraten): verdedig alsjeblieft de democratie. Zink niet weg in een notie van om fascisten heen te werken en te doen wat je kan. In zijn tweede termijn gaan Trump en zijn aanhangers er alles aan doen om de Verenigde Staten te veranderen in een fascistische dictatuur met theocratische kenmerken. Laat hier niet hetzelfde gebeuren. Denk trouwens ook niet dat het hier niet kan: Nederland levert voldoende bewijs, met de regeringsdeelname van de Hollandse Trump, Geert Wilders.
Dus: back to basics. De waarde aantonen van een democratie die rechten waarborgt voor iedereen, ook zij die socio-economisch en cultureel zwakker staan. Dat betekent ook dat wij democraten kritisch zullen moeten kijken naar de niet-ingeloste beloften van die democratie en haar moeten durven bekritiseren op haar eigen termen.
3. Wij zijn met veel meer
De verkiezingsresultaten van antidemocraten en neo-fascisten kunnen zelfs in vrije landen ontmoedigend lijken. Maar wij (en de media) staren zich blind op die cijfers. Dergelijke partijen overtuigen ondanks alle desinformatie en propaganda op enkele uitzonderingen na nergens een meerderheid.
Kijk eens naar de verkiezingsbijeenkomsten van Trump: 95% witte mensen, de meerderheid Gen X en ouder. Moeten wij hier ons zomaar laten terroriseren door boomers met te veel tijd die reactionaire shit delen op hun Facebook? Die jongere generaties maar blijven opzadelen met de facturen van hun eigen rampzalige beslissingen? De Verenigde Staten is een manifeste gerontocratie geworden. Ja, Trump won een meerderheid onder kiezers (en maakte marginale winsten bij minderheden), maar 36% van de Amerikanen ging niet stemmen dus Trumps “meerderheid” bestaat uit ~33% van de bevolking.
Dat mensen die anders niet voor Trump en zijn fellow travelers zouden stemmen thuis blijven, wordt natuurlijk niet geholpen door het feit dat centrumlinkse partijen al bijna 30 jaar obstinaat proberen om de rechtse stem binnen te halen en echt linkse mensen maar verwacht worden met dichtgeknepen neus te stemmen voor figuren als Biden, Starmer, Scholz, Macron of Conner Rousseau. Maar het maakt echt wel een verschil. Bij moedeloosheid winnen enkel onze dictators in de dop.
Onder Poetin in Rusland is het al decennia de gewoonte om mensen gewoon moedeloos te maken en presenteert het regime zich als onvermijdelijk. Luie journalistiek in Vlaanderen doet in wezen hetzelfde met iemand als Bart De Wever. Nochtans zijn er veel meer mensen die niet dan wel op hem of zijn partij hebben gestemd. De luidste brullers vertegenwoordigen niet de ironisch genoemde “silent majority” – ze zijn gewoon de luidste brullers. Wij zijn met veel meer, en kunnen antidemocratische bewegingen samen tegenhouden.
Als fatsoenlijke democraten in het Westen zelf gaan geloven dat ze een minderheid vormen door constante propaganda en het blijven opvoeren van (extreem)rechtse standpunten in de media als normaal en mainstream en dus gedemotiveerd raken, is dat enkel een overwinning voor het neo-fascisme. Maar er schuilt kracht in onze aantallen die we moeten uitbuiten.
4. Na de overwinning begint het echte werk
De overwinning is binnen, en we kunnen weer terug naar de status quo. Alleen is dit status quo het probleem in de eerste plaats.
De opgeluchte zuchten na een verkiezingsnederlaag (of overwinningsnederlaag) van extreemrechts zijn intussen bijna hun eigen genre geworden van berichtgeving. Maar nadien zie je dat democraten er niets aan doen om de voedingsbodem van extreemrechts weg te halen. En dat hun kiezers dit eigenlijk ook niet eisen.
Wie het wel doet wordt gebrandmerkt als extreem of “polariserend” (zie punten 1 en 3), vaak met helpende hand van de media – zij bijvoorbeeld hoe de Britse media kosten noch moeite spaarden om karaktermoord te plegen op Labour-leider Jeremy Corbyn, die een tamelijk klassiek links programma had, of hoe N-VA’ers ongehinderd PVDA’ers kunnen blijven wegzetten als “communisten". omgekeerd krijgt geen enkele N-VA’er overigens ooit vragen over eventuele onwelriekende politieke verledens, zoals De Wevers bezoek aan Jean-Marie Le Pen of Jambons voormalig lidmaatschap van het Vlaams Blok.
Maar: dit is het belangrijkste werk. Blijvend hervormingen eisen. Je kan mijn eigen ideeën uitgebreid nalezen in ‘De Nieuwe Staat’ maar ze komen hierop neer: tussenschotten plaatsen tussen kapitaal en politiek en tussen media en kapitaal, hernationaliseren (of supranationaliseren) van essentiële diensten, politieke stresstesten invoeren, antidemocratische bewegingen buiten de wet stellen en bovenmatige concentratie van vermogen afbreken.
Verkiezingen winnen tegen antidemocraten is niet genoeg. Bij gebrek aan wezenlijke systeemveranderingen zal de huidige versie van de westerse democratie gecorrumpeerd blijven door monopolies, miljardairs en kwaadwillige krachten. Dit is een werk van lange adem, maar het is een noodzakelijk werk.
5. Het zal niet vanzelf beter worden
Sommigen huldigen de opvatting dat ons westers democratisch model ofwel robuust genoeg is om aanvallen van binnenuit te overleven, ofwel dat we “natuurlijke” cycli beleven die zweven tussen links en rechts maar dat mensen te zeer gewoon zijn aan hun verworvenheden om die zomaar op te geven.
De mensheid heeft millennia geleefd onder autoritaire systemen waarin persoonlijke vrijheid en sociale mobiliteit utopische dromen waren. Er is niets dat zegt dat de mensheid dit niet opnieuw kan doen en kan overleven. Samenlevingen zijn altijd kunstmatig en deels gestoeld op bewuste beslissingen, en niet van nature democratisch. Wat zich vandaag presenteert als normaal kan morgen abnormaal zijn en omgekeerd.
Een vraag die vaak zal terugkomen tijdens Trumps tweede ambtstermijn is “maar dat mag hij toch niet doen?” maar dat is de verkeerde vraag. De juiste vraag is: “wie zal hem tegenhouden?”. Ook: een meerderheid mag nog tegen of voor bepaalde vormen van beleid zijn, als de macht om beleid te maken in handen blijft van een kleine elite die er helemaal anders over denkt, dan is die meerderheid volslagen machteloos.
De meeste mensen lijken niet te zien dat de aanvallen op onze democratische normen en waarden systematisch zijn en intussen al min of meer 30 jaar duren. Het in 1995 nog ongehoord fascistische 70-puntenplan van het Vlaams Blok is intussen grotendeels uitgevoerd door de N-VA zonder veel tegenstand. We vinden het normaal dat fascisten en complotdenkers een plaats hebben in het publieke debat.
De vernietiging van de westerse democratie is al decennia sluipend aan de gang zonder breed gedragen weerstand. Aannemen dat autoritaire en fascistische bewegingen een oprisping zijn die wel zal overgaan, is naïef en gevaarlijk.
6. Revolutie is geen automatisch recept voor succes
Naarmate de situatie hopelozer wordt, wordt het idee van een revolutie aanlokkelijker.
Revoluties mislukken vaak. Dat is op zich geen reden om geen hoop te koesteren dat een revolutie misschien de zaken ten goede kan veranderen, maar er is eveneens geen reden om te veronderstellen dat een revolutie een wondermiddel is. Het is de allerlaatste optie als niets anders meer werkt en is ernstig in overweging te nemen, maar zelfs een succesvolle revolutie kan de zaken nog erger maken.
Niet alleen is een revolutie (bijna) altijd gewelddadig en gaat die gepaard met moord en fanatisme, ze schept hoogstens de chaotische condities waar antidemocratische krachten zeker niet per definitie uitgeschakeld worden. Voor elke Amerikaanse Revolutie of Oranje Revolutie bestaan er drie mislukte Brabantse Omwentelingen, tot totalitarisme gedoemde Oktoberrevoluties, op een sisser eindigende Arabische Lentes of in terreur uitmondende Directoires.
Zoals in punt 5 aangehaald, is de kans sowieso klein dat het zo ver komt. Het is waar dat de houdbaarheidsdatum van dictaturen beperkt is, maar alle dictaturen die in de 20ste en 21ste eeuw vielen, hadden positieve voorbeelden om naar op te kijken. Als die positieve voorbeelden zelf verworden tot dictaturen, is de kans erg groot dat er pas grote opstanden komen als het eigenlijk al veel te laat is.
Hopen op een revolutie die alles beter zal maken is lui en een revolutie is sowieso onwaarschijnlijk. Maatschappijen kunnen vrij makkelijk decennia of zelfs eeuwen voortduren onder autoritaire of zelfs onmenselijke regimes.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten