Ongebreideld kapitalisme leidt vanzelf tot een plutocratie – een regering voor en door de rijken. We hoeven maar een dikke eeuw terug te gaan, toen rijke mannen meer stemmen hadden in de politieke besluitvorming dan al wie niet kapitaalkrachtig was, dat dit de realiteit was.
In essentie is kapitalisme dan ook geen vriend van de democratie, als we die definiëren in een maatschappij waar iedereen gelijke rechten en plichten heeft, waar ieders stem gelijk weegt en waar iedereen gelijke kansen (en zorg) krijgt om zichzelf te kunnen ontplooien.
Odd bedfellows
Het komt erg vaak voor dat op het eerste zicht tegenstrijdige ideologieën zich aan elkaar vastklinken om een gezamenlijke vijand te bestrijden. De katholieken en liberalen verenigden zich in 1830 in wat België zou worden om de Nederlanders te verdrijven. Moslima’s kunnen feministen zijn ondanks hun geloof een patriarchale godsdienst. Katholieke priesters in Zuid-Amerika verenigden christendom met socialisme, terwijl ze voor een Kerk-apparaat werkten dat zichzelf monsterlijk verrijkte.
In die zin moet ook het verbond tussen de open samenleving en het kapitalisme begrepen worden. Dat was een deal die werkte zolang het kapitaal akkoord ging beteugeld te worden in haar ergste kenmerken en mee bij te dragen aan een meer open en gelijke samenleving. Tenslotte plukten ze overal ter wereld ook de vruchten van elkaar. Arbeiders met hogere lonen hebben meer koopkracht, wat kapitalisten ten goede komt, en beter opgeleide werknemers zorgen voor efficiëntere en slimmere ondernemingen.
Het kapitaal als onbevlekte ontvangenis
In de jaren ’90 begon de stormachtige opgang van China als wereldmacht, terug van weggeweest. China bewees dat kapitalisme ook werkt – inclusief sommige van haar voordelen – zonder democratie. Op het eerste zicht een paradox voor een nominaal communistisch land. Maar kapitalisme heeft nooit problemen gehad met onvrije samenlevingen, zoals de Zuid-Amerikaanse junta’s, het Italiaanse fascisme of het Duitse nazisme. Voor het kapitaal is een dictatuur prima zolang haar primaire missie niet aangetast wordt.
In de late jaren ’70 begon de opmars van het neoliberalisme met iconen als Thatcher en Reagan. Jaar na jaar, de occasionele beurscrash niet te na gesproken, zijn sindsdien de winsten van aandeelhouders en speculanten altijd gestegen. Ze kregen daarbij ruim baan van kapitaalvriendelijke politici die geloofden in de magie van de ‘trickle-down economics’, het idee dat als rijken rijker worden, ze meer geld zullen uitgeven en dat dat iedereen ten goede komt. Het omgekeerde is helaas waar en die theorie is niet meer dan een dogma dat op dezelfde hoogte staat als de onbevlekte ontvangenis.
Een gewoonte wordt een verslaving
Vele rijken delen één belangrijk kenmerk: ze willen enkel rijker worden, ook al hebben ze bezittingen en geld die voldoende zijn om tientallen, zoniet honderdtallen mensenlevens te kunnen voltooien zonder nog één dag te moeten werken. Voor hen is het kapitalisme een verslaving, net als sommige mensen verslaafd zijn aan alcohol of drugs. Steeds op zoek naar de volgende roes, de volgende cash-out van een aandeel, de volgende triomf ten koste van anderen.
Het is duidelijk dat het Westen deze verslaving niet langer onder controle heeft. Overal zijn de lonen gestagneerd en groeit de kloof tussen arm en rijk. Regeringen onderwerpen armen, werklozen en zieken aan draconische maatregelen maar blijven steeds guller worden voor mega-multinationals en hun schimmige postbusbedrijven, als één of andere partner van een drankverslaafde die hoopt dat meer wijn geven zal leiden tot een doorbraak in het gedrag van de verslaafde partner. Of de partner is zelf verslaafd geworden, aangestoken door de roes van het geld. Alleen zoiets verklaart hoe cumul- en mandatenkoning in Antwerpen Koen Kennis (N-VA) ooit durfde beweren dat €7.000 netto per maand vangen een modaal loon is.
Democratie als hors d’œuvre, fascisme als toetje
Het kapitaal heeft geen democratie nodig. Overal in het Westen zijn rechts-radicale partijen in opkomst, aan de macht, of bepalen ze mee de agenda van traditioneel rechts. In de eindeloze honger naar meer winst en meer geld steunen de Amerikaanse gebroeders Koch netwerken als Fox News, die constant inspelen op angst en mensen tegen elkaar opzetten. De hardvochtige neoliberale agenda’s van de Britse Conservatieven en de accomoderende ‘Derde Weg’-sociaaldemocraten als Blair, Schröder, Dijsselbloem, Hollande of Vandenbroucke hebben het bedje gespreid van neo-fascisten.
En het kapitaal heeft daar geen problemen mee. Als de democratie eenmaal opgegeten is, dan zullen de Fernand Hutsen (Katoen Natie), Marc Couckes (voormalig Omega Pharma) en Michael O’Leary’s (RyanAir) de fascisten graag zien komen. Immers, fascisten haten vakbonden, gelijkheid en zelfs eenvoudige feiten. Hun samenzweringstheorieën zijn een ideaal rookgordijn voor de überspeculanten om nog meer te stelen, nog meer mensen te bedotten en nog meer geld binnen te halen, net zoals de lokale caféclown de aandacht wegtrekt van de drinker in de hoek met een groot probleem.
De juiste samenzwering
Vreemd genoeg is er één samenzweringstheorie onder rechts-radicale denkers die juister is dan vele analyses op centrum-links. In haar boek ‘This Changes Everything’ beschrijft de Canadese professor Naomi Klein hoe rechtse types klimaatontkenning aanwakkeren met onder andere de angst dat ecologische bewegingen laten winnen het einde zou betekenen van kapitalisme zoals we het kennen. En dat is juist. De wereld redden zou inderdaad betekenen dat we afscheid zouden moeten nemen van de enorme winsthonger en de massale overconsumptie.
Misschien is het dus tijd om afscheid te nemen van het kapitalisme als dominante economische ideologie. Dat betekent niet dat we allemaal communistisch moeten worden of gaan leven op quorn en roggebrood. Wat neoliberalen ook beweren, geen enkele redelijke linkse stem wil dit. Maar wat heel dringend aan de orde is, is de macht terugdringen van de geldverslaafden, hun waterdragers in de media en de politiek, en het kapitaal van de superrijken knippen tot menselijk aanvaardbare proporties. Alleen zo kunnen we een open, vrije samenleving vrijwaren waar iedereen dezelfde kansen en dezelfde zorgen mag krijgen.
We delen hetzelfde lot
Als we beginnen beseffen dat Magda uit Wervik, die zich 30 jaar lang heeft krom gewerkt in een bejaardentehuis, en dat Ismaïl uit Antwerpen die als dagloner in de Antwerpse haven werkt, meer met elkaar gemeen hebben dan met de elite die rondrijdt in tanks van SUV’s en op chique etentjes met politici bespreekt hoe ze winst kunnen maken met het volgende vastgoedproject, dan kan er iets veranderen.
Zolang mensen echter blijven geloven dat hun eigen lotgenoten uit zijn op hun wederzijdse ondergang, of hen “alles willen afpakken”, dan komen we nergens. Dan wint de kapitaalverslaafde dronkaard en heeft het hele café naderhand niks meer te drinken omdat alles op is. In een positief scenario helpen we de superrijken (hardhandig als het moet) af van hun verslaving, en zien ze in dat hun eerlijke bijdragen aan de maatschappij hen ook betere mensen zullen maken, meevoelender en gelukkiger. Als die dag komt, worden ze helden van de wereld. Hoe mooi zou dat niet zijn?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten