Al jaren ben ik ervan overtuigd dat Vlaanderen nooit - of toch niet binnen mijn levenstijd - een onafhankelijke staat zal zijn. Men kan zeggen dat dit wensdenken is en dat is gedeeltelijk waar, maar toen rond #11juli weer het zoveelste rondje stoere uitspraken, oogrollen, hoofdschudden en grappen maken losbarstte, was het ook weer een gemiste kans om het onderwerp serieus te nemen.
Om nu maar even een eerste cliché uit de weg te ruimen: linkse mensen "begrijpen" Vlaams-nationalisme zogezegd niet. Ja, sommige linkse mensen hebben er inderdaad geen benul van en met hen erg veel Franstaligen. Maar ik wel.
De stamboom-Vlaming
Ik stam uit een nest dat aan beide kanten Vlaams-nationalistisch was. Het allereerste boek voor volwassenen dat ik ooit las, was 'De leeuw van Vlaanderen'. Mijn overgrootvader was een Wereldoorlog I-veteraan en een Wereldoorlog II-burgemeester. Het huis van mijn grootvader stond vol flamingante kitsch zoals stenen wapenschildjes, een miniatuur van de IJzertoren en dubieus dichtwerk van Albrecht Rodenbach. De andere kant van de familie beleed haar Vlaams-nationalisme op een minder ostentatieve en meer boertige manier, die je ook terug ziet komen bij veel hedendaagse Vlaams-nationalisten die vaak uit bescheiden families komen maar zelf wel rijk zijn geworden (bijvoorbeeld De Wever, Homans, Demir).
Geen van beide families koesterde nazi-sympathieën, integendeel, "den Duits" werd nog altijd met argwaan (en spot) bekeken, en het enige verre familielid die er zich op liet voorstaan Duits te kunnen spreken en in Duitsland op vakantie te gaan ("het is er zo proper en de mensen zijn er zo beleefd!") werd net niet openlijk uitgelachen.
De gevaarlijke bruine mannen
Ik weet niet of die mensen stonden te popelen voor een onafhankelijke Vlaamse staat. Ontvoogding, dat wel. Verzet tegen de elitaire Franstalige Vlamingen, dat zeker. De kitschliefhebbers leken in latere jaren hun nationalisme wat te laten varen hebben, stilletjes, haast met een schouderophalen of een vorm van kloeke nostalgie. De andere kant muteerde tot de Vlaams Blok-variant onder invloed van sensatietelevisie van de VTM die deed alsof stedelijk Vlaanderen bevolkt en bevuild werd door freaks, marginalen en gevaarlijke bruine mannen die kwamen profiteren van onze sociale zekerheid. Ik zag natuurlijk mijn grootmoeder graag, maar uitspraken in haar latere jaren als "ach ja, de Holocaust, dat waren toch ook maar Joden", die kon je toch onmogelijk vergeven.
Het Vlaams nationalisme van 2021 is een heel ander beestje dan zijn naamgenoot uit de jaren '60. Tot de vroege jaren '90 was er steeds een sterke minderheid linkse nationalisten en was het not done om ex-collaborateurs en neo-nazi's mee op te nemen in de betere flamingantische kringen. Samen met het meer romantische Vlaams-nationalisme is ook de linkse insteek die de beweging kon hebben, ten grave gedragen. Je kan nu lacherig doen over plaasteren Vlaamse leeuwtjes en IJzertoren-miniatuurtjes, of de wenkbrauwen fronsen bij het idee dat iemand die Vlaams-gezind was ook kon vechten voor betere arbeidsvoorwaarden in plaats van volgevreten patrons op te vrijen, maar veel mensen putten inspiratie uit die dingen.
Dialogen met houten Klazen
Het enige echt romantische ding dat overblijft bij de huidige Vlaams-nationalisten is het verlangen naar Vlaamse onafhankelijkheid. En opnieuw, daar lacherig over doen is begrijpelijk als je kijkt naar het hoge 'In de gloria'-gehalte van de knullige campagnes, houterige toespraken en ouvertures naar grootsheid als dit thema ter sprake komt, maar dan verkijken we ons. We blijven het gesprek voeren over de vorm en niet de inhoud.
Want er zijn enkele ernstige bedenkingen te maken bij de Republiek Vlaanderen die ik nog geen enkele N-VA'er, laat staan een Vlaams Belanger heb weten op te nemen in zijn of haar plannen. Ik heb het hier niet over de wenselijkheid van het idee op zich, maar over erg praktische punten die je niet zomaar kan wegwuiven.
1. Het model van de 'Fluwelen Scheiding' van Tsjechoslovakije is onkopieerbaar
Vlaams-nationalisten verwijzen vaak naar Tsjechië en Slovakije als het te kopiëren model voor separatisme, en het is wellicht de beste moderne analogie. Beter dan pakweg Schotland of Catalonië. Toen Tsjechoslovakije ermee ophield in 1992 verdampte het land vredevol. Maar Tsjechië en Slovakije hadden al elk een afgebakend territorium, het land had hoop en al nog geen 70 jaar bestaan en daarvan was het 44 jaar een dictatuur geweest. Bovendien was het land (nog) niet ingebed in een complex netwerk van diplomatieke verdragen, handel en internationale organisaties.
België is een internationaal politiek knooppunt dat al 191 jaar bestaat en zit met de kwestie Brussel, een meertalige en invloedrijke enclave middenin Vlaanderen. Bovendien, mocht separatisme echt de wil van het volk (of een volk) zijn, zou dit dan niet al lang gebeurd zijn? België is een democratie met burgerrechten.
2. Een onafhankelijk Vlaanderen is een 'vlexit' uit de Europese Unie
Een hypothetische Republiek Vlaanderen zou niet zomaar alle rechten, privileges en dies meer kunnen doortrekken die België had, omdat (1) Wallonië die ook zou opeisen en daar zeker betere brieven voor zou kunnen voorleggen omdat zij niet de initiatiefnemers van de boedelscheiding zouden zijn en (2) Vlaanderen is geen 'successor state' zoals Rusland dat is van de Sovjetunie en Duitsland van West-Duitsland.
Een 'vlexit' zou een catastrofe zijn voor Vlaanderen. We hebben allemaal kunnen zien hoe pijnlijk, lastig en frustrerend de Brexit geweest is, en voor Vlaanderen komt daar nog de extra dimensie bij dat het niet eens weg wil uit de EU. Reken er maar op dat bijvoorbeeld Spanje en Frankrijk steun voor een uitzonderingsbehandeling voor Vlaanderen vierkant zullen blokkeren met hun eigen achtertuin in gedachten.
3. De kwestie Brussel
Brussel transformeren tot een soort Europees 'Brussels DC' is een pijpdroom - het gewest is niet in staat zichzelf te financieren en Brussel dumpen bij de EU gaat simpelweg niet omdat het zulke veranderingen zou vereisen binnen hoe de EU werkt, dat zelfs als het akkoord zou gaan, er jaren en jaren nodig zijn om alle juridische, politieke, economische en sociale implicaties uit te dokteren.
Eveneens zal Brussel zich niet aansluiten bij Vlaanderen. Brusselaars (ook Vlaamse Brusselaars) hebben een zwakke of geen band met Vlaanderen en als Vlaanderen kiest voor een 'Alleingang' klapt de kunstmatige tweetaligheid van het gewest in elkaar. Dat is precies het omgekeerde van wat Vlaams-nationalisten willen. Het kan natuurlijk zijn dat ze die prijs willen betalen, net zoals veel Engelsen bereid zijn te accepteren dat Schotland het VK zou verlaten als prijs van de Brexit.
4. De Vlaming staat er niet achter
Er zijn vele redenen waarom schermen met 'draagvlak' vaak een vorm is van politieke lafheid, maar het is merkwaardig dat dat woord opvallend afwezig is in het discours van Vlaams-nationalisten die er zich anders graag van bedienen. Er is nog nooit een meerderheid geweest van Vlamingen die een onafhankelijk Vlaanderen wil, zelfs niet bij de kiezers van het Vlaams Belang.
Een democratische Vlaamse meerderheid die pro-onafhankelijkheid is gaat er ook nooit van komen omdat het hele idee van Vlaanderen op 30 jaar tijd het exclusieve domein is geworden van rechts en extreem-rechts. N-VA- en Vlaams Belang-adepten behandelen iedereen die niet in de pas loopt van hun visie als uitschot, de lijst met vijanden is lang: Franstaligen, vakbonden, migranten, academici, rechters, studenten, klimaatactivisten, NGO's, kunstenaars en al wie ter linkerzijde leeft van hun eigen ideologie. Het is maar één van de redenen dat romantisch-inclusieve taal over Vlaanderen zo hol en stuntelig aanvoelt, want ze is niet gemeend.
5. Wat we zelf doen, doen we almaar slechter
Vlaanderen heeft niet bewezen als bestuurlijke entiteit bekwamer of beter te zijn dan België. Vlaams-nationalisten kunnen argumenteren dat dat komt omdat België nog altijd bestaat, maar met elke verdere stap in de Vlaamse autonomie wordt dat argument zwakker. De Vlaamse politiek is even kortzichtig, affairistisch, bureaucratisch, dom en incompetent als de Belgische, iets wat de coronacrisis ten overvloede bewezen heeft. Meer nog, in de hele crisis hebben onder meer figuren als Jambon, Beke en De Wever een modderfiguur geslagen.
Meer nog, vanuit zowel praktische kant als romantische kant kan ik me niet van de indruk ontdoen dan het idee van België aan kracht wint. Eerst de praktische. Bepaalde bevoegdheden herfederaliseren is voor veel (Vlaamse) partijen geen taboe meer en veel kiezers zijn het ronduit beu dat ze moeten betalen voor zéér ruim vergoede regeringen en regerinkjes die elkaar in de weg lopen (terwijl diezelfde politici met lijkbiddersgezichten telkens "pijnlijke maar noodzakelijke besparingen" doordrukken).
6. België doet terug mee als identitair alternatief
Tijdens het EK voetbal hing de buurt waar ik woon vol Belgische vlaggen. Op en rond de Vlaamse feestdag heb ik er geen enkele gezien. Dat zijn maar anekdotes, ik weet het. Maar wie loopt er warm van dat rancuneuze, bittere, oubollige en vreugdeloze Vlaams-nationalisme? Belgisch nationalisme heeft uiteraard ook zijn mythische vijandbeelden - de gierige, betweterige "Hollander", de neerbuigende en arrogante Fransman, de militaristische en humorloze Duitser - maar dat zijn effectief maar mythes en folklore.
Belgisch nationalisme is soms ook larmoyant kitscherig, maar het probeert tenminste niet om cool te zijn. Het beseft op een bepaald niveau dat het onnozel is. Belgisch nationalisme is al met al redelijk bescheiden, maar het is ook rijper geworden. We kunnen vandaag conversaties voeren over Congo en Leopold II die 30 jaar geleden haast ondenkbaar waren geweest. We zien hoe ons vorstenhuis een veel minder verkrampt instituut is geworden dan onder het koning-kosterbewind van Boudewijn. Steeds vaker spreken Vlamingen en Franstalige Engels met elkaar als lingua franca in plaats van erop te staan dat de ander hen 100% tegemoet komt. België wordt volwassen, terwijl Vlaanderen de overjaarse, stampvoetende puber uit hangt die alles al heeft maar diepongelukkig is.
