Op 1 januari 2023 ging 'Het verhaal van Vlaanderen' van start op de VRT, een ambitieuze populair-wetenschappelijke tv-documentaire die de geschiedenis van ongeveer 40.000 jaar geleden tot nu van wat nu Vlaanderen is aanschouwelijk moet maken. Van meet af aan was daar al kritiek op en nu de eerste aflvering uit is, is er nog steeds kritiek. De stenen des aanstoots zijn het geweldige budget, terwijl er op de rozenkrans van Jambon en co anders alleen maar besparingsgebedjes zitten, en het vermoeden dat de Vlaamse regering en vooral de N-VA hiervan een soort propaganda-ponyshow wilde maken.
Op enkele kleine puntjes van kritiek na zie ik vooralsnog geen propaganda. Met wat slechte wil zou je de cut naar het initieel dreigende beeld van de neanderthaler dat direct overgaat naar Wallonië kunnen opvatten als een bijna subluminale link tussen Wallonië en dreiging, maar dat is wel zoeken naar spijkers op laag water. Ook Tom Waes' script, waarin hij zegt dat het in de geschiedenislessen nooit echter over Vlaanderen ging, is echt bizar, tenzij hij maar tot zijn 14de naar school geweest is. Mijn enige echte punt van kritiek is het taalgebruik, dat zoals al te vaak tegenwoordig Brabants-Antwerpse tussentaal is die minstens 2,5 miljoen Vlamingen niet gebruikt. Soit.
Natievorming en Vlaanderen
Voor de rest vond ik de eerste aflevering competent gemaakt, komen er vlotte experten aan boord en heb ik nergens het gevoel dat ik naar plat gerecupereerde historie zit te kijken. Integendeel, de zaken worden aanschouwelijk en met nuance in beeld gebracht. Als de rest van 'Het verhaal van Vlaanderen' even goed is, dan is dit zonder meer een project waar de Vlaamse regering goed aan gedaan heeft om de portefeuille voor open te trekken.
Je kan ook zeggen wat je wil over de ideologische drijfveer achter diepere natievorming van Vlaanderen, het is op zich een politiek project als een ander. De Vlaamse geschiedenis uitdiepen (of uitbaggeren) met respect voor wetenschappelijke expertise bij voorbaat gaan bestempelen als fascistisch, is onnozel. Ik zag een twitteraar Tom Waes al direct vergelijken met Leni Riefenstahl. Dat is praat die wellicht goed scoort bij een kleine minderheid, maar is net zo pathetisch als antivaxxers die gingen betogen met jodensterren.
Rechts, kunst en academia: de schaduwdiscussie
Maar. Er is altijd een maar. Natievorming promoten gaat ook steeds ten koste van andere dingen, en het is zonneklaar dat dat voor de (centrum)rechtse Vlaamse regeringen van de laatste 20 jaar ten koste moet gaan van het sociaal beleid en de artistieke sector. Voor grote producties en commercie is er geld, maar alles wat daarna komt, van gerenommeerde theaterhuizen tot lokale individuele kunstenaars, die worden steeds aan de strengst mogelijke versie van marktwerking onderworpen. Een typisch argument overgewaaid uit de Verenigde Staten en Nederland is dat kunst "een linkse hobby" is en dat kunstenaars ondankbare en verwende figuren zijn die bijten in de hand die hen voedt.
Ook weer op Twitter circuleerde vorige week druk de vraag van Kanaal Z- en Trends-journalist Jan De Meulemeester (zelf een historicus, trouwens), waarom artiesten "altijd" links zijn. Een interessante vraag, ten eerste omdat lang niet alle artiesten links zijn, ten tweede omdat niemand van zijn kaliber zich ooit openbaar de vraag stelt waarom de meeste opiniemakers en captains of industry rechts zijn, en ten derde omdat aan dergelijke vragen altijd een rand kleeft van verdachtmaking. Maak de discussie nog breder en voeg aan artiesten ook academia (niet individuele academici, waarvan de meest bekende opnieuw een centrumrechtse of rechtse signatuur dragen) toe die vaak in vraag worden gesteld, en je hebt nu het hele plaatje. Waarom zijn zo veel artiesten en academici eerder links, of, anders geformuleerd: waarom zijn artiesten en academici zeker niet voor 40 à 70% centrumrechts of rechts, zoals het merendeel van de Vlamingen?
Probleem 1: de mythe van de rechtse Vlaming
Inderdaad, afhankelijk van je definitie van rechts stemt 40 tot 70% van de Vlamingen op rechtse partijen. Dat betekent niet dat de gemiddelde Vlaming het oneens is met veel linkse standpunten. Zorg voor het milieu, een robuuste sociale zekerheid, eerlijke belastingen voor energiereuzen en hun monsterwinsten, aanpak van fiscale spitstechnologie, een goed smeerde kinder- en ouderenzorg, vlot functionerend openbaar vervoer, een faire behandeling van seksuele minderheden en dies meer vinden brede instemming in Vlaanderen.
Ook individuele acties tonen dat de gemiddelde Vlaming graag solidair wil zijn. De Warmste Week haalt elk jaar honderdduizenden euro's op aan donaties zonder eigenbelang, Oekraïense vluchtelingen konden op veel sympathie rekenen, en wie kan alle vrijwilligers tellen die zich elke dag belangeloos inzetten in het verenigingsleven of gaan kwissen alsof hun leven er van afhangt (voor een paar kraslotjes). Het breed verspreide idee dat de Vlaming rechts is op basis van zijn of haar stemgedrag, is niet waar, maar toch vaste prik bij de media. Die media geloven trouwens overweldigend dat Vlamingen rechtser zijn dan dat ze in werkelijkheid zijn!
Probleem 2: de markt- en natielogica staat haaks op intellectuele vrijheid
Je intellect ontplooien is per definitie iets dat je doet zonder winstoogmerk. Mogelijk kan je er goed aan verdienen als je geluk hebt, maar als we spreken in veralgemeningen, wil een artiest creëren en mogelijk entertainen, en wil een academicus onderzoeken en mogelijk (aan)leren. Allebei hebben ze daarbij ook gemeen dat ze bewust contact zoeken met het andere, het ongewone, het nog niet-ontdekte, het verworpene, omdat je door de begane wegen te blijven bewandelen zelden iets interessants tegenkomt.
Beide elementen staan haaks op een rechts discours. Kunst en academia onderhevig maken aan marktwerking is als draaimolens voor kinderen beoordelen op hun snelheid: je kan het doen, maar de snelste draaimolen gaat zorgen voor misselijke kinderen en een attractie waar uiteindelijk niemand meer wil op zitten. Vlaams-nationalisten hebben bovendien zelf hun ideologie vergiftigd tot een rancuneus samenraapsel dat niets dan bittere haat voelt voor iedereen die hun rechtse discours niet slikt. Welke dichter voelt zich aangetrokken tot mensen die hem direct wegzetten als een suf watje die geen "echte" job doet (zoals bijvoorbeeld bedenkelijke dingen zeggen over migranten op Twitter terwijl je leeft van belastinggeld)?
Probleem 3: de fictie
Rechts, in hoeverre het een verhaal vertelt van conservatisme of ronduit simplistisch reactionair denken ontvouwt is saai, beperkend, conventioneel en bovendien vaak gebaseerd op oppervlakkige vertelsels, zoals de mythe van de eeuwig onderdrukte Vlaming. Je kan daarbij aanhalen dat elk type natievorming zijn mythes heeft, maar de opeenstapeling van makkelijk doorprikbare platitudes bij Vlaams rechts is werkelijk wonderbaarlijk.
Naast de klimaatontkenners en racisten die Vlaams-nationalisten in de armen hebben gesloten, drijft Vlaams rechts ook op neoliberale fantasierecepten die enkel de rijken rijker hebben gemaakt. Hoe kan je verwachten dat een bioloog warm wordt van rechts als rechts enthousiast door de olie- en gaslobby betaalde amateurs steunt wier theorietjes uiteenvallen bij de minste kritische onderzoeking? Hoe kan je verwachten dat een dansformatie uit een volkswijk zich aangetrokken voelt tot rechts als datzelfde rechts hen ziet als Untermenschen omdat ze bruiner zijn dan een papieren zak?
Probleem 4: rechts doet zelden aan zelfreflectie
Een fundamenteel aspect van intellectuele en persoonlijke groei is zelfreflectie. Je probeert te begrijpen wie je bent, waar je misschien fout zit, hoe je dingen beter kan doen of te weten te komen wat je nog niet wist. Er zit authenticiteit in. Hoe rechtser je gaat in het politieke spectrum, hoe zwakker dit idee wordt. Umberto Eco stipte dit overigens aan als twee van de kenmerken van het oer-fascisme: er is één eeuwigdurende waarheid (een ideaal, een godsbeeld, een cultureel uitgangspunt), en twijfel (dus zelfreflectie) is eigenlijk een vorm van verraad.
Als het neoliberalisme faalt, is dat niet omdat het neoliberalisme slecht is, maar omdat we niet genoeg ons best hebben gedaan. Als het concept van Vlaanderen als natie geen brede ingang vindt, dan ligt het aan de dwarsliggers en criticasters, niet aan het concept van Vlaanderen. Het is verbazingwekkend hoe zelfs milde Vlaams-nationalisten zich erover verwonderen hoe veel Vlamingen het Vlaams-nationalisme verwerpen en er niet bij stilstaan dat al 20 jaar precies hun flamingante medestanders milieu-activisten, werklozen, artiesten, opposanten, advocaten, ngo's, migranten, leraars, Franstaligen, vakbondsmensen, deelnemers aan de Pride, professoren, ambtenaren en iedereen die linkser is dan Jo Vandeurzen met de grond gelijk proberen maken.
Probleem 5: de rechterzijde is vergeven van de charlatans
Het rechtse ecosysteem, dat politici, opiniemakers en losse individuen omvat, zit tjokvol regelrechte leugenaars. Sinds 2016 al doet een (onjuist) citaat de ronde van Donald Trump uit de jaren '90 dat als hij zich kandidaat zou stellen voor het presidentschap, hij dat zou doen als Republikein omdat de Republikeinen alle onzin geloven die je hen oplepelt als het maar goed genoeg klinkt. Er zit een kern van waarheid in. Als Bart De Wever morgen zou verklaren dat de weerstand tegen je eigen pis drinken links, woke en progressief is, kan je er vergif op innemen dat sommige rechtse zeloten per direct hun eigen urine zouden drinken.
Zeker in radicalere rechtse middens is rechtse praat verkopen een verdienmodel geworden. Er is bij de opiniemakers een erg mistig grensgebied ontstaan tussen de true believers die werkelijk alle propaganda geloven over o.a. gepamperde vluchtelingen en massale werkloosheidsfraude, en de leugenaars die weten dat het niet waar is maar ze toch promoten uit cynisch carrièrebejag. Met zulke mensen kan je geen debat voeren, laat staan komen tot waardevolle creatie en kennisvergaring, de ene groep omdat ze geloven in patente nonsens en de andere groep omdat een debat voor hen gewoon een nieuw podium is om hun theateract op te voeren.
Samenvatting
Voor wie het nog eens samengebald wil zien of in alle haastigheid door de tekst is gelopen zonder die recht te lezen, hier is het antwoord waarom de meeste artiesten en academici niet rechts zijn:
- Het idee dat de gemiddelde Vlaming rechts is, is eigenlijk onjuist
- Kapitalisme en nationalisme sporen slecht met creatieve en intellectuele vrijheid
- Rechtse ideeën hebben aan artiesten en academici weinig tot niks te bieden
- Veel rechtse geloofsartikelen zijn intellectueel zwak en bewezen als onjuist
- Rechts stelt zijn eigen kernideeën nooit echt in vraag
- De rechterzijde van het politieke 'debat' is vergeven van de leugenaars en cynische carrièristen
Geen opmerkingen:
Een reactie posten